Sankcja kredytu darmowego to temat, który w ostatnim czasie zyskuje na popularności. Nie tylko za sprawą Wyroku TSUE z dnia 13 lutego 2025 roku, którego okoliczności oraz znaczenie niedawno opisywaliśmy. Częstsze doniesienia medialne na temat sankcji kredytu darmowego (SKD) są również efektem rosnącej liczby pozwów. Wzrost liczby pozwów dotyczących SKD, na pewno niepokoi bankowców. Są też inne sygnały sugerujące, że sankcje kredytu bankowego niebawem mogą stać się poważniejszym problemem dla rodzimych banków. Postanowiliśmy przyjrzeć się sytuacji i sprawdzić między innymi, ile pozwów związanych z sankcją kredytu darmowego do tej pory złożyli kredytobiorcy. Okazuje się, że perspektywy wzrostu tej liczby są spore.
Sankcje kredytu bankowego na pewno nie są jeszcze tak częstym powodem składania pozwów przeciwko bankom, jak kredyty “frankowe”. Taki wniosek potwierdzają informacje, które niedawno podał Związek Banków Polskich. Pod koniec stycznia 2025 roku Związek Banków Polskich poinformował, że szacunkowa liczba powództw dotyczących sankcji kredytu darmowego przekroczyła 11 000 – 12 000. Warto zwrócić uwagę, że mówimy o wyniku z końca 2024 roku, który obecnie prawdopodobnie jest już wyższy.
Łączna liczba powództw konsumentów związanych z SKD mogła być jeszcze większa niż podawane wyżej 11 000 – 12 000 w grudniu 2024 roku, gdyż spory sądowe na podstawie artykułu 45 ustawy o kredycie konsumenckim dotyczą nie tylko kredytów bankowych. Powództwa o sankcje kredytu darmowego związane z kredytami bankowymi (patrz: sankcje kredytu bankowego) są najczęstsze, ale klienci instytucji finansowych skarżą również SKOK-i oraz firmy pozabankowe. W naszych artykułach zwracaliśmy uwagę, że sankcja kredytu darmowego w przypadku pożyczek pozabankowych może być szczególnie opłacalna dla konsumenta ze względu na wysoki poziom kosztów pozaodsetkowych. Teraz wróćmy jednak do odpowiedzi na pytanie o to, jak częste są sankcje kredytu bankowego.
Warto wiedzieć, że oprócz szacunków Związku Banków Polskich pojawiły się niedawno również inne ciekawe dane. Mianowicie, dziennikarze Rzeczpospolitej w marcu 2025 r. podali, że według stanu na koniec 2024 r. w sądach toczyło się nieco ponad 12 100 postępowań dotyczących sankcji kredytu darmowego. Pamiętajmy jednak, że ten wynik stanowi rezultat analizy sprawozdań finansowych ośmiu banków notowanych na krajowej giełdzie (PKO BP, Pekao, ING Bank Śląski, mBank, Santander Bank Polska, Millennium Bank, BNP Paribas Bank Polska oraz Alior Bank). Sprawozdania finansowe ośmiu wymienionych banków wskazują, że pod koniec 2024 r. dotyczyła ich następująca liczba pozwów związanych z sankcją kredytu bankowego:
Jak widać, pozwy o sankcje kredytu bankowego często dotyczą kredytów z PKO BP. To jednak nie dziwi biorąc pod uwagę dużą skalę działalności największego krajowego banku. Bardziej może zaskoczyć stosunkowo duża liczba powództw skierowanych przeciwko Alior Bankowi, który przecież nie jest instytucją ze ścisłej rynkowej czołówki (na przykład pod względem sumy aktywów). Z kolei relatywnie rzadkie względem skali działalności na razie mogą być sankcje kredytu bankowego dotyczące umów z ING Banku Śląskiego.
W świetle powyższych danych, można szacować, że pod koniec pierwszego kwartału 2025 r. łączna liczba pozwów obejmujących sankcje kredytu bankowego znacząco przekraczała 10 000 i mogła być zbliżona do 15 000 albo nawet większa. Już sam ten wynik jest niepokojący dla banków. Warto jednak zwrócić uwagę, że pole do wzrostu liczby powództw jest bardzo duże. Kredyty konsumenckie, których dotyczy sankcja kredytu bankowego, w ostatnich latach były bowiem bardzo popularnymi produktami finansowymi – bez porównania popularniejszymi niż kredyty walutowe z waloryzacją do franka szwajcarskiego. W tym kontekście warto pokusić się o proste porównanie.
Mianowicie, pod koniec 2018 roku w aktywach banków znajdowało się 470 000 kredytów mieszkaniowych rozliczanych w szwajcarskiej walucie (według danych Biura Informacji Kredytowej). Żeby wskazać rok z taką liczbą aktywnych kredytów gotówkowych (ok. 500 000), należałoby się cofnąć bardzo daleko wstecz. Aktualne dane BIK wskazują bowiem, że kredyty gotówkowe, czyli najpopularniejsze kredyty konsumenckie, które może objąć sankcja kredytu darmowego obecnie są o wiele bardziej popularne niż kiedykolwiek były kredyty “frankowe”. Biuro Informacji Kredytowej podaje, że pod koniec stycznia 2025 r. w spłacie było 7,6 mln umów kredytu gotówkowego. Kolejne 7,3 miliona stanowiły kredyty ratalne.
Powyższe statystyki tłumaczą dobrze, dlaczego sankcje kredytu bankowego mogą stanowić zmartwienie dla rodzimych banków. Chodzi o to, że nawet zainteresowanie wytoczeniem powództwa ze strony stosunkowo niewielkiej części kredytobiorców (zarówno obecnych jak i byłych) może skutkować wzrostem liczby postępowań sądowych dotyczących SKD do poziomu większego niż 100 000. To jednak scenariusz dość optymistyczny dla krajowych banków, bo może się okazać, że sankcje kredytu bankowego jeszcze częściej będą przedmiotem sporów sądowych.
Inną przyczyną zmartwień dla rodzimych banków jest lutowy wyrok TSUE (wyrok z 13 lutego 2025 r., C-472/23). Związek Banków Polskich w swoim komunikacie wydanym zaraz po lutowym orzeczeniu TSUE przedstawił je jako korzystne dla strony bankowej. W naszym artykule obszernie analizującym orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyjaśnialiśmy, dlaczego taki punkt widzenia jest błędny. Przykładowo, banki akcentowały, że unijny trybunał nie wypowiedział się w temacie niedopuszczalności kredytowania prowizji. Tymczasem TSUE uznał, że nie musi oceniać tej kwestii, bo nie dotyczyło jej pytanie polskiego sądu. Temat kredytowania prowizji niebawem powróci na wokandę TSUE, bo dotykają go późniejsze pytania prejudycjalne złożone przez krajowe sądy.
Z drugiej strony Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w swoim lutowym wyroku zwrócił uwagę na praktykę związaną z ustalaniem nieprzejrzystych warunków zmiany opłat i prowizji. Chodzi o sytuację, w której: “umowa o kredyt wymienia pewną liczbę okoliczności uzasadniających zwiększenie opłat związanych z wykonaniem umowy, przy czym właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny konsument nie jest w stanie zweryfikować ich wystąpienia ani ich wpływu na te opłaty”. Zdaniem TSUE, opisywana praktyka może stanowić naruszenie obowiązku informacyjnego, a w takim przypadku do umów są stosowane sankcje kredytu darmowego (sankcje kredytu bankowego). Dodajmy, że nieprzejrzyste zasady ustalania prowizji/opłat to dość częsty “grzech” rodzimych banków – widoczny między innymi w umowach kredytu gotówkowego.
W związku z tym co napisaliśmy powyżej, wiele osób może zastanawiać się, czy warto czekać z powództwem. Pozwy obejmujące sankcje kredytu bankowego będą bowiem coraz częstsze, co może spowodować między innymi wydłużenie czasu rozpatrywania spraw przez sądy (zwłaszcza rejonowe) – nawet przy założeniu kształtowania się linii orzeczniczej korzystnej dla konsumentów. Wydaje się, że złożenie odpowiedniego powództwa w 2025 roku jest opcją godną rozważenia – tym bardziej, że spodziewane są kolejne orzeczenia TSUE, które najprawdopodobniej będą dość korzystne dla konsumentów.
Jednakże podjęcie ostatecznej decyzji w sprawie wytoczenia powództwa wymaga zawsze dokładnej analizy umowy kredytowej oraz konsultacji z dobrym zespołem ekspertów takim jak np. dobra kancelaria prawna Warszawa. Pamiętajmy bowiem, że umowy kredytowe stosowane przez poszczególne banki dość mocno się różnią, co implikuje np. konieczność wysuwania różnych zarzutów związanych z niedopełnieniem obowiązków informacyjnych. Co więcej, dość mocno mogą się różnić nawet umowy przedstawiane konsumentom do podpisu przez ten sam bank w poszczególnych latach.
