Wiedza na temat możliwości odzyskania sporej części zapłaconej prowizji przygotowawczej po nadpłacie kredytu konsumenckiego staje się coraz bardziej powszechna. Jednak wiele osób kojarzy taki wariant korzystnego rozliczenia prowizji głównie z kredytami gotówkowymi oraz pożyczkami pozabankowymi. Tymczasem ustawa o kredycie konsumenckim obejmuje również wiele innych rodzajów kredytów zaciąganych przez konsumentów. Przykładem mogą być kredyty konsolidacyjne. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić na jakich zasadach możliwy jest zwrot prowizji przy konsolidacji kredytu. Wyjaśniamy między innymi, kiedy pomimo wcześniejszej spłaty kredytu konsolidacyjnego, przepisy nie obligują jednak kredytodawcy do oddania części prowizji. Ostatnia część naszego artykułu zawiera odpowiedzi na często zadawane pytania (FAQ).
Na wstępie warto przypomnieć, że zwrot prowizji po nadpłacie kredytu konsumenckiego został uregulowany przez ustawę z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1497 z późn. zm.). Zgodnie z artykułem 49 tego aktu prawnego: “W przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie, całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą”. Identyczna zasada znajduje zastosowanie przy wcześniejszej częściowej spłacie kredytu konsumenckiego, ale z pewnym zastrzeżeniem, o którym później będzie jeszcze mowa. Teraz zwracamy natomiast uwagę, że odpowiedź na pytanie, czy możliwy jest zwrot prowizji przy konsolidacji kredytu zależy od tego, czy nadpłacony kredyt konsolidacyjny będzie zasadnie postrzegany jako kredyt konsumencki.
Odpowiedzi na tak zadane pytania trzeba szukać nie tylko w ustawie o kredycie konsumenckim, ale również w komentarzach do wspomnianego aktu prawnego. Wątpliwości nie wzbudza fakt, że kredyt konsolidacyjny udzielony konsumentowi może być postrzegany jako kredyt konsumencki w rozumieniu ustawy z dnia 12 maja 2011 r. (zobacz na przykład: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 5). Podobny pogląd zawiera m.in. Rekomendacja Komitetu ds. Kredytu Konsumenckiego i Rady Prawa Bankowego dotycząca wybranych problemów interpretacyjnych w nowej ustawie o kredycie konsumenckim (część 2), zatwierdzona uchwałą nr 23/2011 Zarządu Związku Banków Polskich z 9 sierpnia 2011 r.
Zarówno wskazany komentarz do ustawy o kredycie konsumenckim, jak i rekomendacja interpretacyjna mówi, że kredyt przeznaczony na refinansowanie zadłużenia konsumenta u kredytodawcy lub innego podmiotu nie jest tzw. kredytem wiązanym (nieco inaczej uregulowanym przez przepisy). Zwrot prowizji przy konsolidacji kredytu będzie jednak możliwy pod warunkiem, że kredyt konsolidacyjny, za którego udzielenie wcześniej zapłacono prowizję faktycznie miał status konsumencki, a więc został udzielony przez przedsiębiorcę (bank lub SKOK) na cele bezpośrednio niezwiązane z działalnością gospodarczą lub zawodową klienta.
Pamiętajmy jednak, że nawet mimo kwalifikacji danego zobowiązania zaciągniętego w celu konsolidacji długów jako kredytu konsumenckiego, zwrot prowizji przy konsolidacji kredytu nie zawsze będzie możliwy. O czym dokładnie mowa? Pamiętajmy, że dwa dostępne warianty nadpłacenia kredytu przewidują spłatę całości lub części zadłużenia. Jeżeli klient spłaca część zadłużenia (również z tytułu kredytu konsolidacyjnego), to kredytodawca może mu zaproponować dwa warianty:
Możliwość zastosowania jednego z dwóch powyższych wariantów po nadpłacie kredytu konsumenckiego (w tym konsumenckiego kredytu konsolidacyjnego) zależy od ustaleń pomiędzy kredytodawcą oraz kredytobiorcą. Osoby zamierzające nadpłacać swój kredyt konsumencki (nie tylko konsolidacyjny), powinny odpowiednio wcześniej sprawdzić, jakie są umowne zasady modyfikacji harmonogramu spłaty po przedterminowym zwrocie części zadłużenia. Również dlatego, że zachowanie dotychczasowej długości okresu spłaty wyklucza możliwość odzyskania części zapłaconej prowizji za udzielenie kredytu konsumenckiego (tzw. prowizji przygotowawczej).
W opisywanej wyżej sytuacji zwrot prowizji przy konsolidacji kredytu (tzn. zwrot części wcześniej zapłaconej prowizji za udzielenie kredytu konsolidacyjnego) nie będzie możliwy, bo nie doszło do skrócenia umownego okresu spłaty. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę, że artykuł 49 ustawy o kredycie konsumenckim wyraźnie mówi o zwrocie kosztów dotyczących tylko okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy.
Jeżeli zatem do skrócenia czasu obowiązywania umowy kredytu konsolidacyjnego lub innego kredytu konsumenckiego jednak nie doszło, to po prostu nie ma podstawy prawnej do rozliczenia i zwrotu części prowizji. Taki pogląd potwierdzają komentarze do ustawy o kredycie konsumenckim (zobacz na przykład: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 49).
Wydaje się, że w ramach podsumowania analizowanej kwestii, warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt. Chodzi o przypadek, w którym kredyt konsolidacyjny został zabezpieczony hipoteką. Kredyty konsolidacyjne z zabezpieczeniem hipotecznym nie są w polskich warunkach często występującymi produktami finansowymi, ale jednak funkcjonują na rynku. W takim przypadku, banki często mówią jednak o kredycie hipotecznym konsolidacyjnym lub pożyczce hipotecznej konsolidacyjnej.
Niezależnie od nazwy, mechanizm działania pozostaje jednak identyczny. Chodzi o spłatę przez kredytodawcę wcześniejszych długów klienta, które niejako zostają połączone w jedno zobowiązanie wobec nowego wierzyciela. Wspomniane zobowiązanie jest zabezpieczone w formie hipoteki, co pozwala obniżyć koszty kredytowe i zastosować długi okres spłaty (np. 20 lat) redukujący poziom rat.
Może rodzić się pytanie, czy w przypadku kredytu konsolidacyjnego z hipoteką zastosowanie ma art. 49 ustawy o kredycie konsumenckim (umożliwiający zwrot prowizji przy konsolidacji kredytu). W takiej sytuacji kluczowe jest to, czy umowa spełnia kryteria do objęcia jej ustawą o kredycie konsumenckim. Samo zabezpieczenie zobowiązania hipoteką nie powoduje bowiem automatycznego wyłączenia umowy poza zakres zastosowania ustawy o kredycie konsumenckim (zobacz: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 3).
W kontekście konsolidacji długów zabezpieczonej hipoteką ważne jest również to, czy kredyt można uznać za hipoteczny w rozumieniu artykułu 3 ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2245 z późn. zm.). Może się nawet okazać, że kredyt nie podlega pod reżim prawny żadnej z wymienionych ustaw (tzn. ustawy o kredycie hipotecznym i ustawy o kredycie konsumenckim).
Warto dodać, że ustawa o kredycie hipotecznym (dotycząca umów zaciągniętych lub refinansowanych od 22 lipca 2017 r.) zawiera artykuł 39 przewidujący rozliczenie kosztów kredytu po wcześniejszej spłacie. Niedawny wyrok TSUE (C-76/22) sugeruje, że takie rozliczenie może dotyczyć prowizji za udzielenie kredytu hipotecznego.
Czy zwrot prowizji może objąć także starsze kredyty i pożyczki spłacane przy okazji zaciągnięcia kredytu konsolidacyjnego?
Taki zwrot prowizji przy konsolidacji kredytu też jest możliwy, pod warunkiem jednak, że spłacone całkowicie umowy można uznać za kredyty konsumenckie.
Czy ustawa o kredycie konsumenckim obliguje kredytodawcę do określonego sposobu uwzględnienia wcześniejszej częściowej spłaty (tzn. do skrócenia okresu spłaty lub obniżki rat)?
W kwestii sposobu uwzględnienia wcześniejszej częściowej spłaty, strony mają umowną dowolność. Warto pamiętać, że wcześniejsza spłata może generować koszty po stronie klienta związane np. z przygotowaniem nowego harmonogramu spłaty kredytu.
