Dotychczas dość często opisywaliśmy rozmaite kwestie związane z upadłością konsumencką. Jest to zrozumiałe, ponieważ wspomniane rozwiązanie zdobywa sobie coraz większą popularność. Nie można wykluczyć, że w 2023 r. znów padnie rekord liczby konsumenckich upadłości na poziomie przekraczającym 20 000. Pamiętajmy jednak, że postępowanie upadłościowe historycznie jest związane z działalnością gospodarczą. Co więcej, największa część objętości obszernej ustawy prawo upadłościowe dotyczy właśnie upadłości firm. Mimo wzrostu popularności upadłości konsumenckiej, sprawy dotyczące przedsiębiorców nadal są bardzo ważnym obszarem działania krajowych sądów upadłościowych. Warto zatem w ramach swoistej przeciwwagi dla artykułów prezentujących upadłość konsumencką wyjaśnić, jak przebiega postępowanie upadłościowe firmy. Obecnie ma ono wymiar przede wszystkim likwidacyjny, a możliwość zawarcia układu (tak zwanego układu w upadłości) stanowi jedynie opcję – w dodatku dość rzadko wykorzystywaną.
W przypadku upadłości konsumenckiej, szczególnym aspektem jest możliwość złożenia wniosku upadłościowego wyłącznie przez samego dłużnika (poza okresem roku od zakończenia działalności jako przedsiębiorca lub wspólnik spółki osobowej). Postępowanie upadłościowe dotyczące firmy rządzi się nieco innymi prawami. Zasadą jest bowiem to, że postępowanie upadłościowe zostaje wszczęte na podstawie wniosku wierzyciela. Podobnie jak w przypadku upadłości konsumenckiej, musi zajść tak zwana przesłanka pozytywna związana z niewypłacalnością. Chodzi o to, że dłużnik jest niewypłacalny w razie utraty możliwości regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Jeżeli opóźnienie w wykonywaniu takich zobowiązań przekracza trzy miesiące, to można zastosować domniemanie niewypłacalności. Dłużnik ma prawo je zakwestionować wskazując, że nadal jest wypłacalny.
Nie tylko wypłacalność firmy skutkuje oddaleniem wniosku wierzyciela. Postępowanie upadłościowe dotyczące przedsiębiorcy zakończy się fiaskiem dla wierzyciela również wtedy, gdy dłużnik wykaże, że wierzytelność jest w całości sporna, a spór zaistniał jeszcze przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Warto wiedzieć, że postępowanie upadłościowe w sprawie przedsiębiorcy skończy się oddaleniem wniosku także wtedy, gdy wolny od obciążeń majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarczyłby na pokrycie kosztów postępowania lub wystarczyłby jedynie na zaspokojenie wspomnianych kosztów (bez możliwości pokrycia roszczeń wierzycieli). To spora różnica względem upadłości konsumenckiej, która jest możliwa również w razie braku majątku należącego do dłużnika. Różnica wynika z innego charakteru upadłości prowadzonej na zasadach ogólnych („firmowej”), której priorytetem nie jest oddłużenie przedsiębiorstwa.
Wielu przedsiębiorców czytających o tym, jak wygląda postępowanie upadłościowe firmy może jeszcze pamiętać czasy, w których ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. regulowała również tak zwane postępowanie naprawcze. Obecnie kwestie związane z restrukturyzacją firmy reguluje odrębna ustawa Prawo restrukturyzacyjne z dnia 15 maja 2015 roku. W dawnej ustawie pod tytułem prawo upadłościowe i naprawcze (noszącej teraz nazwę „prawo upadłościowe”) pozostały przepisy dotyczące wyłącznie upadłości w formie likwidacyjnej. Zawarcie układu (tak zwanego układu w upadłości) jest tylko rozwiązaniem opcjonalnym, które pozwala uniknąć między innymi likwidacji całości majątku firmy wchodzącego w skład masy upadłości. Propozycje układowe w postępowaniu upadłościowym może zgłosić upadły, wierzyciel albo syndyk. Te podmioty mają dodatkowo prawo złożenia wniosku o całkowite lub częściowe wstrzymanie likwidacji masy upadłości do czasu zatwierdzenia układu.
Pod pojęciem likwidacji majątku (masy upadłości) rozumiemy po prostu sprzedaż, która w przypadku upadłości likwidacyjnej stanowi sposób zaspokojenia roszczeń wierzycieli (po uprzednim podziale uzyskanych środków). Ustawodawca przyznał likwidacji priorytetowe znaczenie o czym świadczy fakt, że sędzia-komisarz wstrzymuje sprzedaż majątku firmy tylko w zakresie uzasadnionym przez konieczność wykonania wcześniej zatwierdzonego układu. Postępowanie upadłościowe firmy może przyjąć formę układową, jeśli na zgromadzeniu stawi się co najmniej jedna piąta wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem. Do przyjęcia układu potrzeba z kolei większości głosujących wierzycieli, którzy oddali ważny głos. Jednocześnie za postępowaniem układowym muszą wypowiedzieć się wierzyciele reprezentujący 2/3 wierzytelności. Dodatkowy wymóg jest związany z koniecznością poparcia dla zwołania zgromadzenia w przedmiocie głosowania nad danym układem. Mowa o poparciu przez wierzycieli reprezentujących co najmniej 50% sumy wierzytelności.
Warto mieć świadomość, że sposób w jaki prowadzone jest postępowanie upadłościowe firmy czasem zależy od decyzji sądu, który musi brać pod uwagę interesy wierzycieli oraz konieczność maksymalnego zaspokojenia ich roszczeń. W razie nieprzekroczenia kworum poparcia wierzycieli dla głosowania (50% sumy wierzytelności), sąd będzie oceniał realistyczność propozycji układowych. Niestety, dość często okazuje się, że te propozycje są nierealistyczne, bo prawdopodobne dochody upadłego nie pozwolą na zaspokojenie roszczeń w stopniu większym niż likwidacja majątku. Sąd przy niskim poparciu układu (do 50% wierzytelności) na pewno nie zgodzi się, aby postępowanie upadłościowe przewidywało układ, jeśli spodziewany zakres zaspokojenia wierzycieli jest mniejszy niż po likwidacji majątku. Warto również zwrócić uwagę, że wierzyciele mogą przeforsować propozycję układu, który nie do końca będzie odpowiadał samemu dłużnikowi. W takiej sytuacji, decydujące znaczenie ma oczywiście interes wierzycieli lub stanowisko sądu. Zgłoszenie propozycji układowych przez syndyka albo wierzycieli może być na przykład spowodowane nagłym wzrostem zyskowności branży, w której działanie prowadzi przedsiębiorstwo.
Już wcześniej wspomnieliśmy, że rok 2023 może przynieść pobicie rekordu związanego z liczbą upadłości konsumenckich oraz przekroczenie wyniku na poziomie 20 000. Warto zatem odpowiedzieć na pytanie, czy postępowanie upadłościowe firmy jest sytuacją częstą w polskiej praktyce gospodarczej. Odpowiedzi na tak zadane pytanie mogą nam udzielić dane, które prezentuje Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej. Statystyki zebrane przez COIG informują, że w poszczególnych latach liczba ogłoszonych upadłości firm wyglądała następująco:
– 2015 r. – 750 upadłości
– 2016 r. – 606 upadłości
– 2017 r. – 591 upadłości
– 2018 r. – 615 upadłości
– 2019 r. – 586 upadłości
– 2020 r. – 587 upadłości
– 2021 r. – 412 upadłości
– 2022 r. – 360 upadłości
– styczeń – czerwiec 2023 r. – 208 upadłości
W ramach uzupełnienia warto dodać, że przez całą pierwszą połowę 2023 roku zostały oddalone aż 273 wnioski o upadłość firmy. To ważna informacja, która pokazuje, że postępowanie upadłościowe firmy często kończy się oddaleniem wniosku złożonego przez wierzycieli. Najczęstsze powody takiej sytuacji, to faktyczny brak niewypłacalności firmy oraz nieposiadanie przez przedsiębiorstwo majątku mogącego pokryć koszty postępowania z naddatkiem zaspokajającym wierzycieli.
