Upadłość konsumencka to rozwiązanie, które ostatnio bije rekordy popularności. Duże znaczenie w tym kontekście na pewno miała liberalizacja zasad upadłości dla konsumentów z 2020 r. Już w 2020 r. widoczny był wyraźny wzrost liczby ogłoszonych upadłości konsumenckich (z 7944 do 13 084). Natomiast 2023 r. przyniósł rekord na poziomie 21 000 ogłoszonych upadłości konsumenckich. Trudno się zatem dziwić, że coraz więcej osób pyta, ile kosztuje upadłość konsumencka. Postanowiliśmy udzielić odpowiedzi na tak zadane pytanie, bo jest ono bardzo zasadne. Konsument powinien wiedzieć, czy upadłość mu się opłaci. W odpowiedzi na tytułowe pytanie pomaga również sekcja FAQ umieszczona na końcu naszego artykułu.
Jeżeli chodzi o koszty upadłości konsumenckiej, to wszystkie one oczywiście mają swoje oparcie w przepisach. Konkretniej rzecz ujmując, chodzi o przepisy ustawy prawo upadłościowe oraz kilku innych aktów prawnych. Oprócz prawa upadłościowego, na uwagę zasługuje np. ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Artykuł 76a tego aktu prawnego wskazuje bowiem, że od wniosku konsumenta o upadłość pobierana jest tak zwana opłata podstawowa wynosząca 30 zł.
Można nawet starać się o zwolnienie z tej trzydziestozłotowej opłaty ze względu na złą sytuację finansową, ale trzeba zadać sobie pytanie, czy jest to zasadne (zwłaszcza jeśli za przygotowanie odpowiedniego pisma trzeba będzie zapłacić ekspertowi prawnemu). Poza tym trzeba pamiętać, że sąd może zakwestionować brak możliwości poniesienia tak niskiej opłaty przez osobę posiadającą jednak pewne dochody. Czy zatem warto wnioskować o zwolnienie z opłaty od wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej? Wydaje się, że zwykle jednak nie.
Drugim i znacznie ważniejszym kosztem wpływającym na to, ile kosztuje upadłość konsumencka jest wynagrodzenie syndyka. Zgodnie z przepisami prawa upadłościowego, wspomniane wynagrodzenie przy upadłości konsumenckiej kształtuje się na poziomie od 25% do 200% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w IV kwartale poprzedniego roku. Mowa o wskaźniku ostatnio ogłoszonym przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Warto zwrócić uwagę, że wynagrodzenie syndyka w przypadku upadłości konsumenckiej jest ustalane na innych zasadach niż to dotyczące upadłości przedsiębiorstw. Przy upadłości dotyczącej konsumenta, wynagrodzenie syndyka będzie niższe.
Wspomniany wskaźnik płacowy (tj. przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w IV kwartale poprzedniego roku) według stanu z połowy maja 2024 r. wynosił 7767,61 zł (zobacz: Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 22 stycznia 2024 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale 2023 r.). W szczególnych przypadkach, limit wysokości wynagrodzenia syndyka może wzrosnąć do 400% podawanego wcześniej wskaźnika płacowego. Dzieje się to jednak rzadko, gdyż wkład pracy syndyka oraz stopień skomplikowania sprawy musi uzasadniać podwyżkę. Pamiętajmy, że szczególnie skomplikowane postępowania upadłościowe dotyczące konsumentów są prowadzone na zasadach ogólnych (takich jak dla przedsiębiorców).
W związku z powyższym można uznać, że wynagrodzenie syndyka w typowych sprawach dotyczących upadłości konsumenckiej wynosi od 25% do 200% razy aktualny wskaźnik płacowy (7767,61 zł w 2024 r.). O dokładnej wysokości wynagrodzenia syndyka orzeka sąd upadłościowy w składzie jednego sędziego zawodowego. Sędzia bierze pod uwagę wartość masy upadłości, stopień zaspokojenia wierzycieli, nakład pracy syndyka, zakres czynności potrzebnych do podjęcia w postępowaniu, stopień ich trudności, a także czas trwania postępowania.
Większy nakład pracy syndyka jest potrzebny na przykład wtedy, gdy konieczne staje się: prowadzenie postępowań o uznanie czynności za bezskuteczne na podstawie art. 127 prawa upadłościowego, branie przez syndyka udziału w postępowaniach sądowych w miejsce upadłego (zobacz: art. 145 prawa upadłościowego) lub doprowadzenie składników masy upadłości do takiego stanu prawnego, by możliwa była ich sprzedaż – chociażby poprzez przeprowadzenie postępowania spadkowego lub geodezyjnego podziału nieruchomości (zobacz: P. Janda [w:] Prawo upadłościowe. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 491(9)).
Do czynników wpływających na to, ile kosztuje upadłość konsumencka zaliczamy również wynagrodzenie dla prawnika pomagającego w przeprowadzeniu postępowania upadłościowego. Wspomniana pomoc nie jest oczywiście obowiązkowa, ale praktyka pokazuje, że bez niej wielu osobom będzie dość trudno osiągnąć zamierzone cele poprzez upadłość konsumencką. Ekspert prawny pomoże ocenić, czy upadłość konsumencka rzeczywiście jest optymalnym rozwiązaniem, a także pomoże skompletować dokumentację i przygotować wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Poza tym prawnik będzie służył radą na każdym etapie postępowania upadłościowego oraz reprezentował upadłego przed sądem i wspierał podczas współpracy z syndykiem.
Skoro już wiemy, jakie są podstawowe koszty upadłości konsumenckiej, to warto pokusić się o przykładowe obliczenia – zakładając bez nadmiernego optymizmu, że wynagrodzenie syndyka będzie stanowiło 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale 2023 r. (7767,61 zł x 100%). Jeżeli do podanej wcześniej sumy dodamy 30 zł opłaty za wniosek o ogłoszenie upadłości, to w ramach odpowiedzi na pytanie, ile kosztuje upadłość konsumencka otrzymamy niecałe 7800 zł. Tę kwotę trzeba jeszcze powiększyć o indywidualnie ustalane z prawnikiem koszty pomocy prawnej. Trudne jest określenie z góry, ile takie koszty mogą wynosić w konkretnej sprawie. Najlepiej po prostu skontaktować się z kilkoma dobrymi kancelariami prawnymi i porównać warunki współpracy.
Oceniając koszty upadłości konsumenckiej warto pamiętać, że sumarycznie to rozwiązanie może okazać się znacznie bardziej opłacalne finansowo niż długotrwała egzekucja komornicza, która generuje koszty egzekucyjne. Trzeba mieć również na uwadze odsetki od niespłaconego zadłużenia, które wciąż będą naliczać wierzyciele. Atutem upadłości konsumenckiej na pewno jest to, że wraz z dniem ogłoszenia upadłości przez konsumenta postępowania egzekucyjne zostają zawieszone. Takie postępowania będą umorzone z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Oczywiście, upadłość konsumencka wiąże się z koniecznością utraty części majątku, co niektóre osoby mogą postrzegać jako koszt upadłości. Warto jednak pamiętać, że wierzyciele i tak wcześniej czy później doprowadziliby do sprzedaży majątku (często na warunkach gorszych dla dłużnika).
Co się dzieje jeśli dłużnik nie ma pieniędzy na pokrycie kosztów upadłości konsumenckiej?
Skarb Państwa może tymczasowo pokryć wspomniane koszty, a następnie zostaną one pobrane przez syndyka po sprzedaży likwidowanego majątku lub włączone do planu spłaty wierzycieli. Jeżeli dłużnik nie ma majątku, a jego zadłużenie zostaje umorzone bez planu spłaty (w związku z trudną sytuacją osobistą), to możliwe jest umorzenie kosztów postępowania. Wówczas ich ciężar poniesie Skarb Państwa.
Od czego zależy wynagrodzenie prawnika za pomoc dla konsumenta przy postępowaniu upadłościowym?
Podobnie jak w przypadku określania wynagrodzenia syndyka, kluczowe znaczenie ma stopień skomplikowania sprawy związany np. z liczbą wierzycieli. Jeżeli sprawa jest bardziej skomplikowana, to więcej trzeba będzie zapłacić zarówno syndykowi, jak i prawnikowi.
