W ostatnim czasie dużym zainteresowaniem cieszy się temat sankcji kredytu darmowego (SKD). Trudno się dziwić, bo perspektywa całkowitego zwolnienia z kosztów kredytu konsumenckiego jest kusząca, a orzecznictwo sądowe generalnie sprzyja kredytobiorcom. Należy jednak pamiętać, że korzyści wynikające z SKD są możliwe tylko pod warunkiem wykazania naruszeń przepisów ze strony kredytodawcy. Jeżeli takich naruszeń nie było, to sąd oddali pozew. O wiele łatwiejsze bywa uzyskanie oszczędności wynikających z rozliczenia prowizji przygotowawczej po wcześniejszej spłacie kredytu konsumenckiego. Taki zwrot jednak nie zawsze przysługuje kredytobiorcy. Dlatego w nowym artykule wyjaśniamy, kiedy nie należy się zwrot prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu. Ten temat to oczywiście odpowiedź na liczne pytania internautów. Na niektóre często zadawane pytania (FAQ) odpowiadamy na końcu tekstu.
Osoby pytające kiedy nie należy się zwrot prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu, czasem mogą nie znać dokładnie przepisów związanych ze wspomnianym zwrotem. Właśnie dlatego na początku przypominamy podstawowe zasady powiązane z rozliczeniem kredytu konsumenckiego po wcześniejszej spłacie zadłużenia. Dzięki takim informacjom niektórzy czytelnicy będą mogli nawet sami wywnioskować, kiedy rozliczenie prowizji będzie niemożliwe. Takie wnioskowanie wiąże się z zaprzeczeniem przesłanek do zwrotu prowizji przygotowawczej po wcześniejszej spłacie. A jak wyglądają te przesłanki? Niżej wyjaśniamy.
Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. 2011 nr 126 poz. 715) pośrednio mówi nam, kiedy korzystne dla konsumenta rozliczenie prowizji przygotowawczej (często niemałej) będzie jednak niemożliwe. Otóż, zgodnie z artykułem 49 tego aktu prawnego, w razie spłaty całości kredytu przed terminem wyznaczonym przez umowę kredytową, całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o koszty dotyczące okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy. Identyczna zasada obowiązuje w przypadku częściowej spłaty kredytu, ale z pewnym zastrzeżeniem, o którym będzie mowa w dalszej części artykułu.
Odpowiadając na tytułowe pytanie (Kiedy nie należy się zwrot prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu?), nie można pominąć ważnego wyroku TSUE, który rozwiał wątpliwości polskich sędziów. Chodzi o Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 września 2019 r. w sprawie C-383/18. Zgodnie z tym wyrokiem, proporcjonalny zwrot kosztów w razie wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego powinien obejmować wszystkie koszty – w tym również pobieraną na wstępie prowizję przygotowawczą (prowizję za udzielenie kredytu).
Stanowisko TSUE sprawiło, że polskie sądy są teraz konsekwentne w sprawie zwrotów prowizji przygotowawczej. Wcześniej zdarzały się bowiem wyroki kwestionujące możliwość proporcjonalnego rozliczenia prowizji przygotowawczej w razie wcześniejszej spłaty kredytu (przykład: Wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 20 grudnia 2017 r. – sygnatura akt: III Ca 1489/17). Teraz nie ma już mowy o takich orzeczeniach. Oczywiście, w sytuacjach, kiedy zwrot prowizji się nie należy ze względu na jednoznacznie interpretowane przepisy, nie może być mowy o przychylnym dla konsumenta wyroku.
Odpowiedź na pytanie o to, kiedy nie należy się zwrot prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu powinna uwzględniać dwie ważne sytuacje, które będą skutkowały negatywną dla konsumenta decyzją sądu. Pierwsza z takich sytuacji ma miejsce, kiedy nadpłacony kredyt nie był kredytem konsumenckim i dlatego nie podlegał pod zakres działania ustawy o kredycie konsumenckim (w tym artykuł 49 tej ustawy regulujący zasady rozliczenia kosztów po nadpłaceniu długu). Za przykład może posłużyć kredyt, który zdaniem sądu został jednak udzielony w celach związanych z działalnością gospodarczą i/lub zawodową dłużnika.
Przypomnijmy, że kredyt konsumencki może zaciągnąć tylko konsument, a pod pojęciem konsumenta należy rozumieć: “osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową” (zobacz: artykuł 22 (1) kodeksu cywilnego). Tak więc na korzystne rozliczenie prowizji nie mogą liczyć osoby zaciągające kredyty firmowe oraz inne kredyty niekwalifikujące się jako kredyty konsumenckie. Dobrą wiadomością jest natomiast to, że pożyczki pozabankowe na cele konsumenckie podlegają przepisom ustawy o kredycie konsumenckim, co otwiera drogę do roszczeń o zwrot części prowizji. Identyczna sytuacja dotyczy też roszczeń związanych np. z sankcją kredytu darmowego (SKD), co wielokrotnie podkreślamy w artykułach.
Odpowiadając na tytułowe pytanie (Kiedy nie należy się zwrot prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu?), musimy też pamiętać o jeszcze jednym, bardzo ważnym “haczyku”. Mianowicie, przy częściowej nadpłacie kredytu konsumenckiego roszczenie o proporcjonalny zwrot prowizji oraz pozostałych kosztów kredytowych nie powstaje jeśli okres kredytowania nie został skrócony (zobacz na przykład: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 49). Warto o tym pamiętać, ponieważ wiele instytucji finansowych w razie przedterminowej spłaty części kredytu dawało i nadal daje konsumentom wybór. Chodzi o możliwość utrzymania dotychczasowego okresu spłaty i zmniejszenia raty albo skrócenia okresu spłaty, które oznacza mniejszy sumaryczny koszt odsetkowy.
Już wcześniej wspomnieliśmy, że zwrot prowizji za wcześniejszą spłatę nie należy się w przypadku kredytów, których nie można uznać za kredyty konsumenckie. Teraz warto nieco uzupełnić to stwierdzenie, bo dość często pojawiają się pytania o kredyty mieszkaniowe. To zobowiązania, które są często nadpłacane i dodatkowo cechują się sporą wartością prowizji. Należy zatem zwrócić uwagę, że kredyty mieszkaniowe i pożyczki hipoteczne udzielone/refinansowane od 22 lipca 2017 roku, podlegają przepisom ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (Dz.U. 2017 poz. 819).
Wspomniana ustawa o kredycie hipotecznym zawiera artykuł 39, zgodnie z którym wcześniejsza spłata “hipoteki” skutkuje obniżeniem łącznego kosztu “o odsetki i inne koszty kredytu hipotecznego przypadające za okres, o który skrócono obowiązywanie tej umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą”. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 17 października 2024 r. (sprawa: C-76/22) otwiera drogę do dochodzenia zwrotu prowizji przygotowawczej na podstawie analizowanego przepisu (art. 39), choć TSUE jednocześnie zastrzegł, że sąd krajowy powinien ocenić, czy z konstrukcji umowy wynika powiązanie prowizji przygotowawczej z okresem spłaty kredytu.
Jak wygląda sytuacja ze zwrotem prowizji w starszych kredytach hipotecznych?
Starsze kredyty hipoteczne ze względu na datę udzielenia (przed 22 lipca 2017 r.) nie podlegają ustawie o kredycie hipotecznym. Niektóre z nich mogły podlegać poprzedniej ustawie o kredycie konsumenckim (ustawie z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim), która nie przewidywała jednak proporcjonalnego zwrotu prowizji po nadpłacie. Natomiast obecnie obowiązująca ustawa o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 roku, do czasu wejścia w życie ustawy o kredycie hipotecznym (22 lipca 2017 r.), dla “hipotek” przewidywała zastosowanie tylko nielicznych przepisów (nieobejmujących rozliczenia kosztów po wcześniejszej spłacie).
Czy umowa kredytu/pożyczki zawierana z konsumentem może wskazywać na brak obowiązku rozliczenia kosztów przez kredytodawcę w razie wcześniejszej spłaty?
Takie postanowienia umowne wyłączające możliwość dokonywania rozliczeń są niedopuszczalne – nawet jeśli dotyczą tylko rozliczenia niewielkich kwot (zobacz: Decyzja Prezesa UOKiK nr RKT-30/2007 z 6 sierpnia 2007 r.).
