W przypadku polskiego systemu prawnego, regułą jest dwuinstancyjność w postępowaniach sądowych. Ta zasada wynikająca wprost z Konstytucji (art. 78) oznacza, że od niekorzystnego wyroku można się odwołać do sądu wyższej instancji. Osoby i firmy niezadowolone z orzeczenia sądu często korzystają z takiej możliwości. Oznacza to utrudnienie dla strony sporu, z punktu widzenia której dany wyrok był korzystny. Warto jednak wiedzieć, że istnieje instytucja prawna określana jako rygor natychmiastowej wykonalności. Takie rozwiązanie pozwala na dochodzenie swoich roszczeń niezależnie od tego, czy wyrok jest prawomocny. Ze względu na swoją specyfikę, rygor natychmiastowej wykonalności może być stosowany tylko w ściśle określonych sytuacjach. Postanowiliśmy zatem dokładnie wyjaśnić, kiedy taki rygor będzie stosowany w postępowaniu cywilnym. Najpierw warto jednak wytłumaczyć, na czym dokładnie on polega w praktyce. Natomiast ostatnia część naszego artykułu odpowiada na najczęściej zadawane pytania (FAQ).
Tak jak już wspomnieliśmy, rygor natychmiastowej wykonalności jest korzystny dla jednej ze stron sporu sądowego. Właśnie dlatego ustawodawca wprowadził dość restrykcyjne zasady stosowania takiego rozwiązania.
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296) wskazuje, że rygor natychmiastowej wykonalności jest orzekany z urzędu tylko jeśli:
Jak widać, rygor natychmiastowej wykonalności nadawany z urzędu stanowi dość rzadkie zjawisko. Takie rozwiązanie najczęściej znajduje zastosowanie w przypadku sporów alimentacyjnych. Warto wiedzieć, że przepisy kodeksu postępowania cywilnego ograniczają też zakres spraw, w których sąd może dobrowolnie zastosować rygor natychmiastowej wykonalności – w zależności od swojej oceny sytuacji. Dobrowolne zastosowanie wspomnianego rygoru przez sąd jest możliwe jeżeli:
W doktrynie pojawiają się różne odpowiedzi na pytanie, czy tylko w pierwszym z powyższych przypadków rygor natychmiastowej wykonalności jest nadawany na wniosek strony dochodzącej roszczenia (powoda). Za każdym razem sąd orzekając o natychmiastowej wykonalności wyroku musi sprawdzić, czy takie rozwiązanie nie będzie skutkowało niepowetowaną szkodą dla pozwanego. Takie zastrzeżenie nie dotyczy rygoru natychmiastowej wykonalności nadawanego z urzędu lub z mocy prawa. Z tym drugim przypadkiem (nadanie z mocy prawa) mamy do czynienia jeśli natychmiastowemu wykonaniu podlega wyrok sądu pierwszej instancji zasądzający świadczenia na rzecz pracownika lub członków jego rodziny, a sąd drugiej instancji oddalił apelację pracodawcy (zobacz: A. Jakubecki [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021, art. 333).
Jeżeli rygor natychmiastowej wykonalności jest nadawany na wniosek powoda, to konieczne będzie jednoznaczne wyrażenie woli w tej sprawie przez osobę dochodzącą roszczenia. Odpowiedni wniosek o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności najczęściej jest zgłaszany już w pozwie. Zdarzają się jednak sytuacje, w których wniosek o rygor natychmiastowej wykonalności jest składany później (jako osobne pismo procesowe) albo nawet ustnie w czasie rozprawy. Jeżeli powód skorzysta z pomocy dobrego eksperta prawnego, to nie będzie obaw, że zapomni o złożeniu odpowiedniego wniosku. Warto wiedzieć, że wniosek o nadanie opisywanego rygoru może złożyć też interwenient uboczny, współuczestnik, prokurator (patrz: E. Wengerek [w:] Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem, t. 2, red. J. Jodłowski, K. Piasecki, Warszawa 1989, s. 542), a także organizacja pozarządowa.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego informują, że w pewnych sytuacjach rygor natychmiastowej wykonalności zależy od zabezpieczenia przedstawionego przez powoda. Co ważne, zabezpieczenie może być wymagane niezależnie od tego, czy rygor natychmiastowej wykonalności orzekany jest z urzędu, czy też na wniosek powoda. Zabezpieczenie nie dotyczy jednak należności alimentacyjnych w zakresie, dla którego natychmiastowa wykonalność jest nadawana z urzędu. Identyczny wyjątek ma zastosowanie do należności z zakresu prawa pracy w części, dla której sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu (do pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika). Zabezpieczenie może polegać chociażby na złożeniu na rachunek depozytowy Ministra Finansów odpowiedniej sumy, wstrzymaniu wydania powodowi rzeczy odebranych pozwanemu albo zastosowaniu jednego z rozwiązań wymienionych przez art. 747 kodeksu postępowania cywilnego.
To rozwiązanie wybierane przez sąd oznacza, że wyrok może być wykonany jeszcze przed jego uprawomocnieniem. Rygor natychmiastowej wykonalności często jest stosowany np. przy orzekaniu o alimentach.
Wniosek (najczęściej dołączany do pozwu) będzie konieczny jeśli sąd nie orzeka z urzędu o natychmiastowej wykonalności. Strona powinna argumentować, że wyrok nadaje się do egzekucji, a opóźnienie będzie uniemożliwiało lub znacznie utrudniało wykonanie wyroku albo narazi ją na szkodę. Natychmiastowa wykonalność nie może jednak narażać drugiej strony sporu na niepowetowaną szkodę.
Wspomniane zabezpieczenie to tylko dodatkowy środek, o który powód zwykle nie wnioskuje, bo nie leży to w jego interesie. Sąd ma swobodę w zakresie formy zabezpieczenia i samego zastosowania tego środka.
Nie, wszystkie powyższe informacje obejmują tylko postępowanie cywilne uregulowane przez KPC. Rygor natychmiastowej wykonalności w postępowaniu administracyjnym jest regulowany inaczej. Potwierdzają to przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.
