Prawomocne skazanie za przestępstwo na pewno może powodować uczucie wstydu u wielu skazanych. Chodzi zwłaszcza o te osoby, które wcześniej nie miały konfliktów z prawem. Właśnie tacy internauci oraz ich krewni najczęściej pytają o to, na jakich zasadach możliwe jest zatarcie skazania. Takie rozwiązanie ma ułatwiać resocjalizację skazanych przestępców i umożliwić im normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Warto w tym kontekście pamiętać, że zaświadczenie o niekaralności jest warunkiem wykonywania niektórych zawodów. W związku z powyższym, tłumaczymy na jakich zasadach możliwe będzie zatarcie skazania. Na końcu naszego artykułu znajdują się odpowiedzi na pytania (FAQ) często zadawane przez osoby, które interesuje zatarcie skazania.
Jeszcze zanim przejdziemy do bardziej szczegółowych kwestii, warto przedstawić podstawowe zasady, które są związane z zatarciem skazania. To rozwiązanie funkcjonujące na gruncie prawa karnego reguluje kodeks karny. Bardzo ważną kwestią jest to, że zatarcie skazania skutkuje usunięciem wpisu o skazaniu z rejestru skazanych. Tym samym przestępstwo może zostać uznane za niebyłe. Innymi słowy, zatarcie skazania wymusza przyjęcie fikcji prawnej, która wskazuje, że fakt skazania danej osoby za wykryte wcześniej przestępstwo nie miał miejsca.
Artykuł 76 kodeksu karnego wskazuje, że zatarcie skazania następuje z mocy prawa po upływie roku od zakończenia okresu próby. Warunkiem zatarcia skazania na podstawie art. 76 KK zawsze jest jednak wykonanie środka zabezpieczającego (np. elektronicznej kontroli miejsca pobytu lub terapii uzależnień), a także wykonanie, darowanie albo przedawnienie wykonania grzywny, środka karnego, przepadku lub środka kompensacyjnego. Warto przypomnieć, że środki kompensacyjne w prawie karnym to nawiązka, obowiązek naprawienia szkody i obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Wspomniany wcześniej artykuł 76 kodeksu karnego stanowi regulację specjalną, ponieważ przewiduje on, że zatarcie skazania może nastąpić z mocy samego prawa i nie wymaga wówczas odrębnej decyzji sądu (zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2010 r. – sygnatura akt: IV KK 396/09). Jeżeli chodzi o zatarcie skazania na podstawie art. 76 KK, to warto również zwrócić uwagę, że przed 1 października 2023 roku termin zatarcia skazania z mocy prawa był krótszy niż obecnie, gdyż wynosił 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Artykuły 106 – 108 kodeksu karnego, które analizujemy niżej określają generalne zasady zatarcia skazania.
W artykułach 106 – 108 kodeksu karnego znajdziemy bardziej ogólne uregulowania. Określają one, jak zatarcie skazania funkcjonuje jeśli nie był stosowany okres próby. Ważna zasada (z art. 106a KK) wskazuje, że zatarcie skazania nie będzie możliwe jeśli daną osobę skazano na karę więzienia (bez warunkowego zawieszenia jej wykonania) za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, a pokrzywdzony miał poniżej 15 lat. Natomiast zasady zatarcia skazania, które określa artykuł 107 kodeksu karnego są następujące:
Warto również zwrócić uwagę na artykuł 108 kodeksu karnego, który jest ważny ze względu na uregulowanie zasad zatarcia skazania przy zbiegu wyroków. Ten przepis mówi, że wyłącznie jednoczesne zatarcie wszystkich skazań będzie zastosowane jeśli sprawca został skazany za dwa lub więcej przestępstwa nie pozostające w zbiegu lub skazany przed zakończeniem okresu wymaganego do zatarcia skazania znów złamał prawo.
Na opisanie zasługuje również teza przedstawiona przez Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2010 r. (sygnatura akt: III KK 339/09). Najważniejszy polski sąd w 2010 r. zwrócił bowiem uwagę, że bieg terminów zatarcia skazania (określonych przez art. 107 KK) nie może zostać obliczony odrębnie w przypadku sprawcy skazanego za dwa lub więcej przestępstw, które nie pozostają w zbiegu. W takiej sytuacji, bieg okresów zatarcia rozpoczyna się od daty wykonania, darowania albo przedawnienia wykonania kary związanej z ostatnim wyrokiem. Zatarcie skazania w przypadku analizowanym przez SN obejmuje wszystkie wyroki dotyczące danej osoby.
Przypomnijmy, że sąd może pozytywnie rozpatrzyć wniosek o skrócenie terminu zatarcia skazania (do 5 lat) jeśli wymierzona kara więzienia nie była dłuższa niż 3 lata, a także nie doszło do naruszenia prawa przez skazanego w ciągu 5 lat od zakończenia wykonywania kary lub w czasie 5 lat od darowania/przedawnienia wykonania kary. Wspomniany wniosek rozpatruje sąd, który wydał wyrok w pierwszej instancji. Ten dokument oprócz standardowych elementów powinien zawierać informację o co wnioskuje dana osoba (np. “Zwracam się o zatarcie skazania z wyroku Sądu Rejonowego w ………………. z dnia ……………………….., sygn. akt……………………….”).
Ważne jest również uzasadnienie wniosku. Wniosek o szybsze zatarcie skazania wiąże się z opłatą wynoszącą 45 zł. Wzory wniosków o zatarcie skazania można znaleźć między innymi na stronach www sądów. Zaleca się jednak, aby taki dokument przygotował ekspert prawny (obrońca). Po odrzuceniu opisywanego wniosku, istnieje jeszcze możliwość złożenia zażalenia.
Czym jest rejestr skazanych i jaki ma związek z zatarciem skazania?
Obecnie rolę rejestru skazanych pełni Krajowy Rejestr Karny, który na podstawie przepisów z 2000 r. zastąpił wcześniej działający Centralny Rejestr Skazanych. Artykuł 106 kodeksu karnego mówi o rejestrze skazanych, przy czym pod tym określeniem należy rozumieć właśnie KRK. Krajowy Rejestr Karny to ewidencja, w której można znaleźć między innymi dane dotyczące osób prawomocnie skazanych za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, a także tych osób, w przypadku których doszło do prawomocnego, warunkowego umorzenia postępowania karnego. Zatarcie skazania skutkuje usunięciem wpisu na temat skazania z KRK.
Czy po zatarciu skazania osoba, której dotyczy taka zmiana może twierdzić, że nie była karana?
Tak, zatarcie skazania sprawia, że osoba korzystająca z tego rozwiązania może przedstawiać się jako niekarana. Zatarte skazanie nie może rodzić żadnych konsekwencji prawnych, jak również nie powinno ograniczać praw wcześniej skazanej osoby. Informacje o karalności takiej osoby muszą zostać usunięte ze wszystkich dokumentów, które jej dotyczą (zobacz: M. Mozgawa [w:] M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa, Kodeks karny. Komentarz, wyd. VII, Warszawa 2015, art. 106). Taka zasada dotyczy również nadzwyczajnego przypadku, który skutkuje zatarciem skazania. Mowa o ułaskawieniu przez Prezydenta RP.
