Informacje, które publikuje m.in. OECD potwierdzają, że opodatkowanie spadków i darowizn nie jest w Polsce dotkliwe na tle innych krajów rozwiniętych gospodarczo. Osoby obdarowane mogą liczyć między innymi na zwolnienia związane z niską kwotą darowizny oraz pokrewieństwem względem darczyńcy. Jednak skorzystanie z tych zwolnień wymaga spełnienia pewnych zasad. Ich złamanie oznacza kłopoty. W ramach odpowiedzi na liczne pytania wyjaśniamy, jak urząd skarbowy sprawdza darowizny. Od 2022 r. fiskus ma duże możliwości w tym zakresie.
Kontroli fiskusa na pewno nie muszą obawiać się te osoby, które zapłaciły podatek od spadków i darowizn zgodnie z przepisami lub odpowiednio wykorzystały zwolnienie. Warto zatem przypomnieć ogólne zasady opodatkowania. Osoby, które stwierdzą, że rozliczyły się odpowiednio, będą mogły bowiem o wiele spokojniej czytać odpowiedź na pytanie jak urząd skarbowy sprawdza darowizny. Trzeba na wstępie wyjaśnić, że zasady objęcia spadków i darowizn podatkiem określa ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207).
Wspomniany wyżej akt prawny informuje, że kwota wolna dotyczącą darowizn odpowiada następującej wartości rzeczy darowanych i odziedziczonych w okresie 5 lat poprzedzających rok ostatniej darowizny/ostatniego dziedziczenia:
Warto pamiętać, że kwoty wolne znacząco wzrosły w dniu 1 lipca 2023 r. Dla darowizn sprzed 1 lipca 2023 r. stosuje się wcześniejsze, niższe kwoty wolne. Na przykład od 13 października 2022 r. do 29 czerwca 2023 r. wynosiły one odpowiednio 10 434 zł (I grupa), 7 878 zł (II grupa) oraz 5 308 zł (III grupa). Kolejna ważna informacja jest taka, że w ramach podatku od spadków i darowizn uwzględniamy tzw. czystą wartość rzeczy, czyli pozbawioną długów i ciężarów.
Osoby pytające jak urząd skarbowy sprawdza darowizny powinny również wiedzieć o istnieniu tak zwanej grupy zerowej. Zaliczamy do niej osoby, które względem darczyńcy można określić jako małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierbów, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Krewni należący do grupy zerowej nie muszą płacić podatku (od darowizn przekraczających kwotę wolną) jeśli złożą w urzędzie skarbowym formularz SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od daty powstania obowiązku podatkowego, czyli od dnia podpisania aktu notarialnego przewidującego darowiznę lub od dnia spełnienia świadczenia.
Co ważne, wspomniany termin sześciomiesięczny na zgłoszenie darowizny nie podlega przywróceniu (zobacz: Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 11 marca 2021 r. – I SA/Po 822/20).
Warto zdawać sobie sprawę, że od pewnego czasu przestrzeganie opisanych powyżej zasad zwolnień i ulg dotyczących podatku od spadków i darowizn stało się ważniejsze. Tak samo można podsumować sytuację związaną z innymi, mniej popularnymi sposobami uniknięcia podatku od spadków i darowizn (przykład: wykorzystanie tak zwanej ulgi mieszkaniowej w podatku od spadków i darowizn).
Zmiana wiąże się z faktem, że od 1 lipca 2022 r. fiskus uzyskał możliwość znacznie łatwiejszego analizowania rachunków bankowych podatników. Chodzi o to, że urząd skarbowy może skutecznie domagać się od banku informacji o stanie i historii konta nawet takiej osoby, która nie prowadzi działalności gospodarczej i nie jest podejrzana o przestępstwo.
W ramach odpowiedzi na pytanie jak urząd skarbowy sprawdza darowizny, warto wyjaśnić, że pracownicy fiskusa mogą analizować historię przelewów podatnika. Uwagę kontrolerów na pewno zwróci wpływająca kwota o dużej wartości. Jeżeli nie została ona wcześniej opodatkowana lub zgłoszona w ramach opisywanego wyżej zwolnienia, to właściciel konta będzie prawdopodobnie wezwany do złożenia wyjaśnień.
Fiskus w przeszłości zastrzegał, że nowe uprawnienia kontrolne będą stosowane tylko w razie poważnych podejrzeń co do popełnienia przestępstwa i wymagają wcześniejszego wszczęcia postępowania przygotowawczego. Tym niemniej, wydaje się, że próby unikania podatku od spadków i darowizn są obecnie bardziej ryzykowne niż kilka lat wcześniej.
W kontekście kar za nieprawidłowe rozliczenie podatku od darowizn lub brak takiego rozliczenia, dość często pojawia się wątek stawki podatkowej na przerażającym podatników poziomie – aż 75%. Jest to tak zwana stawka sankcyjna. Fiskus może ją zastosować jeśli ujawniony zostanie majątek bez pokrycia w wiarygodnych źródłach przychodu.
Podatnicy składając wyjaśnienia w urzędzie skarbowym, dość często próbują się ratować przed konsekwencjami zastosowania karnej stawki 75% i wskazują na darowiznę, którą dokonał na przykład członek rodziny. W związku z powyższym, fiskus wprowadził drugą, niższą stawkę sankcyjną na poziomie 20%. Stawka 20% choć nadal wysoka, na pewno jest dużo bardziej korzystna niż opodatkowanie na poziomie 75% oszacowanej podstawy.
Jeśli zatem darowizna nastąpiła w rzeczywistości i nie została zgłoszona do opodatkowania, a także nie odprowadzono od niej należnego podatku, to jej ujawnienie (powołanie się na nią przez podatnika) przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego, uzasadnia zastosowanie dwudziestoprocentowej stawki sankcyjnej.
Warto również zwrócić uwagę, że występują wątpliwości, czy podczas obliczenia podatku od darowizn z zastosowaniem stawki dwudziestoprocentowej powinna być uwzględniona kwota wolna (zobacz: J. Wantoch-Rekowski [w:] P. Borszowski, K. J. Musiał, A. Nita, K. Stelmaszczyk‑Borszowska, J. Wantoch-Rekowski, Ustawa o podatku od spadków i darowizn. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2022, art. 15). W tym przypadku nie ma spójności dotyczącej orzecznictwa sądów oraz praktyki organów podatkowych.
Czy poprzez tak zwany czynny żal można przywrócić sobie możliwość skorzystania ze zwolnienia dotyczącego darowizn w bliskiej rodzinie (zerowa grupa podatkowa)?
W opisywanej sytuacji, zastosowanie tak zwanego czynnego żalu nie pozwoli na przywrócenie terminu do skorzystania ze zwolnienia. W efekcie podatnik będzie musiał zapłacić daninę od darowizny obliczoną z uwzględnieniem skali oraz kwoty wolnej od podatku. Czynny żal ma na celu uniknięcie kary dla podatnika. Z tego rozwiązania można skorzystać jeśli podatnik nie zapłacił podatku od darowizny i nie złożył odpowiedniej deklaracji. Poprzez odpowiednie wyjaśnienie pisemne (tzw. czynny żal) podatnik będzie mógł uniknąć konsekwencji wymienionych przez artykuł 54 kodeksu karnego skarbowego.
Jak urząd skarbowy sprawdza darowizny dokonane na konto, które prowadzi spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa (SKOK)?
Warto wiedzieć, że nowe uprawnienia kontrolne fiskusa jeśli chodzi o konto prowadzone przez SKOK, są dokładnie takie same jak w przypadku rachunków bankowych. Mówi o tym artykuł 48 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej.
Czy do deklaracji SD-Z2 składanej w ciągu 6 miesięcy od darowizny (w celu skorzystania ze zwolnienia) trzeba dołączać potwierdzenie przelewu?
Urząd skarbowy nie zawsze wymaga dołączenia takiego dokumentu, ale warto go mieć przy sobie w momencie składania deklaracji podatkowej.
