Określenie “czynności przekraczające zwykły zarząd”, wielu osobom może się kojarzyć z działalnością wspólnot mieszkaniowych w blokach i kamienicach. Warto jednak wiedzieć, że o takich szczególnych czynnościach mówimy również w kontekście prowadzenia firm. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić, czym dokładnie są czynności przekraczające zwykły zarząd w praktyce działania rodzimych spółek. Przy okazji warto również wytłumaczyć, co powinniśmy rozumieć pod pojęciem czynności zwykłego zarządu.
Jeżeli chcemy wyjaśnić, czym są czynności przekraczające zwykły zarząd, to trzeba będzie odwołać się na początku do dwóch ważnych aktów prawnych. Pierwszym z nich jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93), która wyznacza zasady działania spółki cywilnej. Poza tym przepisy kodeksu cywilnego znajdują zastosowanie do pozostałych spółek (osobowych i kapitałowych) w zakresie, którego nie reguluje ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037). Obydwie wymienione ustawy o szczególnej randze kodeksu, posługują się analizowanym określeniem (czynności przekraczające zwykły zarząd).
Jeżeli chodzi o kodeks cywilny oraz zasady działania spółki cywilnej, to warto zwrócić szczególną uwagę na artykuł 865 KC. Ten przepis mówi bowiem, że każdy ze wspólników spółki cywilnej ma prawo bez podejmowania uchwały (uwzględniającej zdanie pozostałych wspólników) prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności tej spółki. Jednakże pozostali wspólnicy mogą wyrazić sprzeciw dla aktywności partnera biznesowego.
Taki sprzeciw co najmniej jednego wspólnika wyrażony przed zakończeniem danej sprawy będzie skutkował koniecznością przyjęcia odpowiedniej uchwały. Wyjątek dotyczy sytuacji, w których oczekiwanie na uchwałę mogłoby narazić wspólników na niepowetowane straty. Opisywany mechanizm decyzyjny nie działa również wtedy, gdy umowa spółki cywilnej określa inne zasady niż art. 865 kodeksu cywilnego.
Pewien problem polega na tym, że przepisy KC nie mówią wprost, czym są czynności przekraczające zwykły zarząd. Zatem każdą sprawę należy rozpatrywać indywidualnie i trzeba także brać pod uwagę orzecznictwo sądów, które omówiliśmy poniżej. Receptą na ten problem jest określenie w umowie spółki cywilnej np. kwoty (wartości sprawy), powyżej której podjęcie czynności będzie wymagało uchwały wspólników. Dodatkowa klauzula w umowie spółki powinna pomijać sytuacje, w których brak reakcji skutkowałby niepowetowaną stratą.
W dalszej kolejności, na pewno warto sprawdzić, czy kodeks spółek handlowych (KSH) w sposób bardziej jednoznaczny definiuje czynności zwykłego zarządu oraz czynności przekraczające zwykły zarząd. Po lekturze przepisów KSH okazuje się, że ten bardziej szczegółowy akt prawny też nie definiuje dokładnie podziału na czynności zwykłego zarządu oraz pozostałe czynności.
Przykładowo, artykuł 43 KSH informuje, że w razie podejmowania decyzji co do spraw przekraczających zakres zwykłych czynności spółki, wymagana jest zgoda wszystkich wspólników spółki jawnej – w tym również wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw firmy (na podstawie umowy spółki, uchwały wspólników lub prawomocnego orzeczenia sądu). Jak widać, analizowany przepis także nie wskazuje jak należy rozumieć czynności przekraczające zwykły zarząd.
Co więcej, na gruncie przepisów kodeksu spółek handlowych czasem pojawiają się spory teoretyków, czy artykuł 43 KSH umożliwia dopuszczenie do decydowania również tych osób, które wcześniej zostały sądownie pozbawione prawa do kierowania spółką na podstawie artykułu 47 analizowanego aktu prawnego (zobacz: M. Dumkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2020, art. 43).
Nie ma natomiast wątpliwości, że w obliczu prawdopodobnej i znaczącej szkody, artykuł 44 kodeksu spółek handlowych daje wspólnikowi spółki jawnej możliwość podejmowania działań bez oczekiwania na zgodę pozostałych wspólników. Tak samo jak w przypadku spółki cywilnej, istnieje możliwość zmiany domyślnych, kodeksowych zasad podejmowania decyzji (na podstawie odpowiednio skonstruowanej umowy spółki jawnej).
Jeżeli chodzi o inne rodzaje popularnych spółek, to przepisy kodeksu spółek handlowych (art. 208 KSH) wskazują na przykład, że każdy członek wieloosobowego zarządu spółki z o.o. może prowadzić bez uprzedniej uchwały całego zarządu te sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Wspomnianą zasadę można zmodyfikować poprzez umowę spółki z o.o. (zobacz: A. Kidyba [w:] M. Dumkiewicz, A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2024, art. 208).
Z kolei w spółce komandytowej, wspólnicy z ograniczoną odpowiedzialnością, czyli komandytariusze muszą wyrazić zgodę na czynności przekraczające zwykły zarząd, o ile umowa spółki nie stanowi inaczej. Istnieje jednak możliwość zupełnego wyłączenia komandytariuszy z prowadzenia spraw spółki jeśli wyrażą oni taką wolę (zobacz: A. Kidyba [w:] M. Dumkiewicz, A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2024, art. 121).
Powyższa analiza potwierdza, że odpowiedzi na pytanie czym są czynności przekraczające zwykły zarząd dobrze będzie poszukać w orzeczeniach sądów. W tym kontekście, warto zwrócić uwagę na następujące przykłady wyroków sądowych:
Niestety, czynności przekraczające zwykły zarząd to kategoria, której nie da się ustalić bez analizy sytuacji prawnej spółki oraz specyfiki jej działania.
Warto również wziąć pod uwagę literaturę, która wskazuje np., że czynności przekraczające zwykły zarząd to takie, które nie zdarzają się w spółce normalnie i na bieżąco (zobacz: M. Rodzynkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, WKP 2018, art. 208). Dobrym rozwiązaniem zapobiegającym nieporozumieniom wydaje się określenie w umowie spółki wartości kwotowej, która w sposób jednoznaczny wyodrębnia czynności przekraczające zwykły zarząd. Taki limit powinien odzwierciedlać skalę działalności spółki oraz chociażby wartość jej aktywów.
Innym rozwiązaniem jest ustalenie katalogu czynności, które powinny wymagać kolegialnego podejmowania decyzji. Przygotowaniem odpowiedniej klauzuli powinien zająć się specjalista prawny. W przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych, dość popularnym rozwiązaniem jest przygotowywanie regulaminu zarządu. Taki dokument usprawnia pracę zarządu i niejako “oczyszcza” umowę spółki z regulacji, które mogą często ulegać zmianom (przykład to właśnie doprecyzowane czynności przekraczające zwykły zarząd). Regulamin zarządu na ogół jest przyjmowany głosami samych członków wieloosobowego zarządu.
