Podwyżki stóp procentowych NBP (podobnie jak inflacja) w 2021 r. oraz 2022 r. stały się jednym z najważniejszych tematów dla polskiej opinii publicznej. Trudno się dziwić wziąwszy pod uwagę nadzwyczajną sytuację ekonomiczną. Inflacyjne rekordy mają wpływ na finanse wszystkich osób mieszkających w Polsce. Podobna sytuacja dotyczy zmian stóp procentowych NBP. Warto bowiem pamiętać, że decyzje Rady Polityki Pieniężnej zmieniają oprocentowanie zarówno depozytów, jak i wielu kredytów. Stawki oprocentowania nowych oraz spłacanych wcześniej kredytów mieszkaniowych zależą od stopy WIBOR. Wzrosty tej stopy do poziomu niewidzianego od dawna wywierają wpływ na finanse ponad 2 mln polskich gospodarstw domowych. Nie może zatem zaskakiwać fakt, że często słyszymy pytanie, dlaczego WIBOR rośnie. Udzielamy przystępnej odpowiedzi i wyjaśniamy związek między WIBOR-em oraz stopami procentowymi NBP.
Odpowiedź na tytułowe pytanie (Dlaczego WIBOR rośnie?) wymaga wcześniejszego wyjaśnienia związku wspomnianej stopy z decyzjami Rady Polityki Pieniężnej. Osoby porównujące poziom głównej (referencyjnej) stopy procentowej NBP oraz WIBOR-u mogą bowiem dostrzec wyraźną zależność. Z całą pewnością, nie jest ona przypadkowa. W tym kontekście warto pamiętać, że główna (referencyjna) stopa procentowa NBP określa rentowność siedmiodniowych bonów pieniężnych (w skali roku). Wspomniane bony stanowią ofertę dla banków posiadających wolne środki. Po tygodniu takie instytucje mogą liczyć na zwrot zainwestowanych pieniędzy i przekazanie odsetek, które wypłaca Narodowy Bank Polski.
Alternatywą dla bonów pieniężnych NBP jest możliwość pożyczenia środków innemu bankowi. Stopa WIBOR wedle założeń ma odzwierciedlać średnie oprocentowanie międzybankowych pożyczek. Popularne stopy WIBOR 3M oraz WIBOR 6M informują, jaki może być koszt pożyczenia środków odpowiednio na 3 miesiące oraz 6 miesięcy w ramach transakcji międzybankowych. Notowania stopy WIBOR o różnych terminach są ściśle powiązane z rentownością (zyskownością) bonów pieniężnych oraz stopą referencyjną NBP, która określa wspomnianą rentowność w skali roku. WIBOR informuje o koszcie pożyczki przeliczonym na rok (tzn. w skali roku).
Osoby szukające odpowiedzi na pytanie, dlaczego WIBOR rośnie, powinny pamiętać, że w okresie stabilizacji polskich stóp procentowych, koszt międzybankowych pożyczek np. na 3 miesiące lub 6 miesięcy (wyrażony przez WIBOR 3M/6M) nie powinien być niższy od zysku z bonów pieniężnych NBP. W przeciwnym razie, banki posiadające wolne środki nie byłyby zainteresowane pożyczaniem nadwyżek konkurentom. Bony NBP jako forma zagospodarowania wolnych pieniędzy są bowiem bardziej bezpieczne niż pożyczki międzybankowe.
Skoro znamy już ogólną zależność między główną stopą procentową NBP i poziomem WIBOR-u, to warto odpowiedzieć na pytanie, dlaczego WIBOR rośnie z wyprzedzeniem względem podwyżek stóp procentowych NBP. Podczas analizowania historycznych notowań wspomnianej stopy międzybankowej można dostrzec, że wyprzedza ona decyzje Rady Polityki Pieniężnej. Banki uczestniczące w ustalaniu notowań WIBOR-u, czyli tak zwanym fixingu, na ogół potrafią dobrze ocenić, jakie będą przyszłe posunięcia RPP.
Sytuacji nie zmienia fakt, że już od pewnego czasu pożyczki międzybankowe dotyczą głównie bardzo krótkich terminów. Zwykle chodzi o termin overnight, czyli do następnego dnia roboczego rano. Opisywana sytuacja utrudnia codzienne określanie notowań WIBOR-u na dłuższe terminy. Te notowania wedle unijnych przepisów (tzw. Rozporządzenia BMR) powinny opierać się głównie na warunkach faktycznych pożyczek międzybankowych.
Wróćmy jednak do bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, dlaczego WIBOR rośnie szybciej od stóp procentowych NBP. Taka skłonność do wyprzedzania decyzji Rady Polityki Pieniężnej jest tym większa, im dłuższy termin WIBOR-u bierzemy pod uwagę. Można to stosunkowo łatwo wytłumaczyć. Trzeba pamiętać, że pożyczki międzybankowe na dłuższy termin, których oprocentowanie odzwierciedla np. WIBOR 3M lub 6M muszą uwzględniać spodziewany wzrost głównej stopy procentowej NBP. Jak już pisaliśmy, określa ona zysk z tygodniowych bonów pieniężnych (podawany w skali roku).
W przypadku nieuwzględniania prawdopodobieństwa i skali następnych zmian głównej stopy NBP przez oprocentowanie pożyczek międzybankowych, takie transakcje byłyby po prostu nieopłacalne dla pożyczających banków. Wolałyby one bowiem za pewien czas czerpać korzyści z wyższej stopy referencyjnej NBP po zakupie bonów pieniężnych o większej zyskowności.
Warto wiedzieć, że podobny mechanizm dotyczy spodziewanych obniżek głównej stopy procentowej NBP. Stawka WIBOR o dłuższym terminie (np. 3M) dobrze uwzględnia takie prawdopodobne zmiany. W obliczu spodziewanego spadku głównej stopy NBP i zarazem zyskowności bonów pieniężnych, bankowi pożyczkobiorcy mogą liczyć na lepsze warunki. Alternatywą dla pożyczenia pieniędzy konkurentowi jest bowiem zakup mniej zyskownych bonów NBP za pewien czas.
