W branżowych raportach na temat bankowości dość często możemy znaleźć informacje dotyczące prób wyłudzeń kredytu – zarówno tych udaremnionych od razu, jak i stwierdzonych po jakimś czasie. Warto jednak zadać sobie pytanie, co należy rozumieć pod pojęciem wyłudzenia kredytu. Kolejne ciekawe pytanie dotyczy tego, kiedy bank zgłasza wyłudzenie kredytu. Nasz artykuł może być interesujący nie tylko dla osób, które kiedyś padły ofiarą wyłudzenia (i wcześniejszej kradzieży tożsamości). Wiedzę o metodach działania przestępców powinien mieć każdy klient sektora bankowego, a także spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. Warto również zwrócić uwagę na rynek pożyczek pozabankowych. Na nim także są bowiem widoczne próby wyłudzania – oczywiście nie kredytów bankowych, lecz pożyczek pozabankowych.
Jeżeli chodzi o wyłudzenia kredytów, to z pewnością warto dokonać podziału na dwie sytuacje. W ramach pierwszej z nich, mamy do czynienia z przypadkiem, w którym przestępca próbuje się podszyć pod inną osobę w celu wyłudzenia kredytu. Warto jednak pamiętać, że kiedy bank zgłasza wyłudzenie kredytu, to takie zgłoszenie może również być efektem innej sytuacji. Chodzi o przypadek, w którym przestępca próbuje przedstawić na przykład sfałszowane zaświadczenia o dochodzie osoby lub spółki w celu wykreowania jej sytuacji na lepszą niż jest faktycznie. To nieco inny mechanizm, bo musimy pamiętać, że w przypadku związanym z posłużeniem się fałszywą tożsamością chodzi o przejęcie wypłaty środków i obciążenie innej osoby lub firmy obowiązkiem pokrycia długu. Natomiast przedstawienie fałszywych informacji ma na celu uzyskanie kredytu, którego dana osoba w innej sytuacji by nie otrzymała. Czasem obydwa mechanizmy są wykorzystywane przez przestępców jednocześnie, co jeszcze opiszemy.
Wyłudzenia kredytu związane z posługiwaniem się fałszywą tożsamością, w przeciwieństwie do drugiego rodzaju opisywanych wyłudzeń, częściej są dokonywane przez wyspecjalizowanych przestępców. O wyłudzenia związane z przedstawieniem fałszywych informacji kredytowych czasem są oskarżane po prostu osoby, które chciały jednorazowo podkoloryzować swoją sytuację w oczach instytucji finansowej. Przykładem są wnioskodawcy próbujący zataić posiadanie dzieci lub osoby podające nierzetelne informacje o posiadaniu nieruchomości w celu skorzystania z preferencyjnych programów kredytów mieszkaniowych (np. programu Bezpieczny Kredyt 2%). O odpowiedzialności za takie czyny będzie jeszcze mowa poniżej. Teraz warto przyjrzeć się bliżej wyłudzeniom kredytu z wykorzystaniem fałszywej tożsamości i odpowiedzialności za takie przestępstwa.
Jeżeli chodzi o wykorzystanie cudzej tożsamości do wyłudzenia kredytu, to w takiej sytuacji sprawcy mogą odpowiadać na podstawie artykułu 190a paragraf 2 kodeksu karnego. Mówi on, że: “Tej samej karze (pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 – przyp. red.) podlega ten, kto podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, przez co wyrządza jej szkodę majątkową lub osobistą”. Orzecznictwo sądowe potwierdza, że art. 190a par. 2 kodeksu karnego może być wykorzystywany do karania osób wyłudzających kredyty i pożyczki z wykorzystaniem tożsamości rzekomego wnioskodawcy. Przykład stanowi chociażby:
Warto zwrócić uwagę, że w przypadku ostatniego z przytoczonych wyroków doszło do zbiegu przestępstw, które określa artykuł 286 paragraf 1 kodeksu karnego, artykuł 297 paragraf 1 kodeksu karnego, artykuł 270 paragraf 1 kodeksu karnego, a także opisywany wcześniej artykuł 190a paragraf 2 kodeksu karnego. Mowa o sytuacji, w której doszło zarówno do wykorzystania cudzej tożsamości do wyłudzenia kredytu, jak i do przedstawienia dokumentów, które kreowały fałszywą sytuację finansową rzekomego wnioskodawcy. To ciekawy przypadek, bo prócz wykorzystania dwóch mechanizmów wyłudzenia, miała jeszcze miejsce wypłata środków z kredytu na rachunek tzw. “słupa”. Bezrobotny mężczyzna pod wpływem sprawców przestępstwa założył konto bankowe, które rzekomo miało służyć do wypłacania mu wynagrodzenia za rozdawanie ulotek.
Teraz warto opisać inne przepisy kodeksu karnego, które mogą mieć zastosowanie, kiedy bank zgłasza wyłudzenie kredytu, a policja ujmuje sprawców. Chodzi przede wszystkim o wspomniany wcześniej artykuł 297 kodeksu karnego. To przepis dotyczący szczególnej grupy przestępstw w postaci wyłudzeń kredytów, pożyczek, poręczeń, gwarancji, akredytyw, dotacji, subwencji i zamówień publicznych. Takie wyłudzenia są zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 jeśli polegają na tym, że sprawca “przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia”. Przestępstwa kredytowe są ścigane z oskarżenia publicznego (z urzędu), co potwierdza ich poważny charakter.
W praktyce oskarżenie oprócz artykułu 297 kodeksu karnego może uwzględniać również inne przepisy, o czym już mówiliśmy. Chodzi o artykuł 286 paragraf 1 kodeksu karnego, artykuł 270 paragraf 1 kodeksu karnego, artykuł 190a paragraf 2 kodeksu karnego i artykuł 273 kodeksu karnego. Co ważne, identycznej karze na podstawie art. 297 KK (od 3 miesięcy do 5 lat więzienia) podlega osoba niepowiadamiająca o wyłudzeniu instytucji kredytowej oraz Policji. Warto też nadmienić, że istnieje możliwość uniknięcia kary, jeśli sprawca przed wszczęciem postępowania karnego zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, zrezygnował z dotacji/zamówienia publicznego bądź zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego (zobacz: M. Kulik [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. VII, red. M. Mozgawa, Warszawa 2015, art. 297).
Ukarane zostaną natomiast osoby, które przedstawiły podrobione, fikcyjne lub nierzetelne dokumenty w celu wyłudzenia wsparcia finansowego, lecz ostatecznie nie zostało ono udzielone (zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2006 r. – sygnatura akt: WA 28/06). Kiedy bank zgłasza wyłudzenie kredytu, w kontekście przyszłej kary z artykułu 297 kodeksu karnego nie ma zatem znaczenia to, czy finansowanie zostało wcześniej wypłacone sprawcy lub sprawcom.
Czy zastrzeżenie numeru PESEL jest odpłatną usługą? Na czym ona polega?
Zastrzeżenie numeru PESEL to rozwiązanie, które pozwoli na ustrzeżenie się problemów związanych z wyłudzeniem kredytu na nasze dane. Od 1 czerwca 2024 roku, instytucje finansowe takie jak na przykład banki, przed udzieleniem pożyczki albo kredytu muszą sprawdzać, czy numer PESEL jest zastrzeżony. Zastrzeżenie numeru PESEL skutkuje swoistą blokadą kredytową. Usługa zastrzeżenia PESEL-u jest bezpłatna. Można ją zrealizować online (np. w aplikacji mObywatel) lub w dowolnym urzędzie gminy.
Czy firmy pożyczkowe też przeciwdziałają wyłudzeniom kredytów?
Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości (Dz.U. 2023 poz. 1394) wskazuje, że firmy pożyczkowe tak samo jak banki i SKOK-i, powinny przed udzieleniem wsparcia finansowego sprawdzać, czy PESEL wnioskodawcy jest zastrzeżony. To oznacza, że opisywany środek zapobiegania wyłudzeniom obejmuje niemal cały rynek kredytowo-pożyczkowy. Oczywiście, ustawodawca nie może zmusić wszystkich obywateli do zastrzegania swoich PESEL-i. Poza tym zastrzeżenia PESEL-u nie sprawdzają osoby udzielające prywatnych pożyczek.
