Słowo “sędzia” jednoznacznie kojarzy się z sądem. Jednak określenie “sędzia komisarz” może powodować nieco inne skojarzenia. Słowo “komisarz” przywołuje bowiem na myśl policję i prokuraturę. W tym przypadku, takie śledcze skojarzenia są jednak zupełnie nieuzasadnione. Postanowiliśmy wyjaśnić, czym zajmuje się sędzia komisarz, a także jakie są jego kompetencje. To kwestia ważna dla wszystkich osób, które będą uczestniczyły w postępowaniu upadłościowym – zarówno jako upadli, jak i wierzyciele. Kwestia funkcji jakie pełni sędzia komisarz wydaje się ważna, bo coraz więcej osób korzysta z możliwości oddłużenia zapewnianych przez upadłość konsumencką. W przepisach dotyczących takiej upadłości też znajdziemy odwołania do roli sędziego komisarza.
Procedura upadłościowa jest bardzo dokładnie uregulowana przez obowiązujące przepisy. Można zatem spodziewać się, że ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 2003 nr 60 poz. 535) precyzuje funkcje, jakie powinien pełnić sędzia komisarz w toczącym się postępowaniu. Ogólną odpowiedź na pytanie o zadania takiego sędziego zawiera artykuł 152 prawa upadłościowego. Ten przepis wskazuje, że sędzia komisarz powinien wypełniać między innymi następujące zadania:
Sędzia komisarz ponadto domyślnie wykonuje te wszystkie czynności w postępowaniu upadłościowym, w przypadku których nie wskazano, że leżą one w kompetencji sądu upadłościowego (zobacz: P. Janda [w:] Prawo upadłościowe. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 151). Co ważne, sędzia komisarz zaczyna pełnienie swojej funkcji dopiero z chwilą wydania przez sąd upadłościowy postanowienia o ogłoszeniu upadłości.
Warto zwrócić uwagę, że prawo upadłościowe rozróżnia wyraźnie sędziego komisarza oraz sąd upadłościowy. Po ogłoszeniu upadłości postępowanie upadłościowe toczy się w tym samym sądzie, który ogłosił upadłość, ale dalszymi czynnościami kieruje już sędzia komisarz. Sąd upadłościowy nadal może orzekać w sprawach, dla których nie zastrzeżono kompetencji sędziego komisarza. Jednakże już po ogłoszeniu upadłości sąd upadłościowy orzeka w składzie tylko jednego sędziego zawodowego. Jest to zasadne, ponieważ wiele zadań przejmuje sędzia komisarz.
Takie “okrojenie” składu sądu upadłościowego po ogłoszeniu upadłości (do jednej osoby) nie dotyczy określenia wynagrodzenia syndyka, a także zażalenia na postanowienie sędziego komisarza. Rozpatrując te aspekty postępowania, sąd upadłościowy orzeka w składzie trzech sędziów zawodowych. Pamiętajmy, że wcześniej sprawę o ogłoszenie upadłości, sąd upadłościowy również rozpoznaje w składzie trzech sędziów zawodowych. Warto wiedzieć, że sądem upadłościowym dla dłużnika będzie sąd rejonowy – wydział gospodarczy.
Już te wymienione wyżej zadania sędziego komisarza wydają się pracochłonne. Dochodzą do nich jednak inne zadania, których listę przedstawiamy poniżej:
Warto wiedzieć, że ustawa prawo upadłościowe przewiduje możliwość wykonywania wymienionych powyżej oraz innych czynności przez zastępcę sędziego komisarza. Taki zastępca jest powoływany w przypadkach wskazanych przez ustawę (przykład: uchylenie postanowienia sędziego-komisarza i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania) oraz wtedy, gdy sędzia komisarz nie może tymczasowo wypełniać swoich ustawowych zadań (m.in. z powodu urlopu lub choroby). Ułatwieniem organizacyjnym jest także możliwość wyznaczenia referendarza sądowego, który w takiej sytuacji działa jako sędzia komisarz. Postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości ustala, czy sędzia komisarz jest sędzią czy też referendarzem.
Specyfika funkcji, jaką pełni sędzia komisarz sprawia, że musi on pozostawać w stałym kontakcie z syndykiem. Ustawa prawo upadłościowe wskazuje, że syndyk razem z sędzia komisarzem mogą porozumiewać się bezpośrednio, a także z użyciem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość (między innymi przez telefon, faks lub pocztę elektroniczną). Warto dodać, że sędzia komisarz ma prawo na bieżąco zwracać syndykowi uwagę na popełnione uchybienia. Jest to podstawowa funkcja nadzorcza opisywanego sędziego względem syndyka. Jeśli upomnienia okażą się bezskuteczne, to w grę wchodzi grzywna dla syndyka wynosząca od 1000 zł do 30 000 zł. Takie sytuacje stanowią jednak rzadkość.
W ramach podsumowania, warto zwrócić uwagę, że sędzia komisarz jest w pewnym sensie uczestnikiem postępowania o upadłość konsumencką. To coraz popularniejszy rodzaj procedury upadłościowej. Należy przypomnieć, że w całym 2023 r. upadłość konsumencką ogłosiło około 21 000 osób. Rok wcześniej analogiczny wynik oscylował na poziomie około 15 600 osób.
Nie w każdym z toczących się postępowań upadłościowych wobec konsumenta, sędzia komisarz odgrywa taką samą rolę. Warto wiedzieć, że przepisy prawa upadłościowego przewidują możliwość prowadzenia postępowania dotyczącego konsumenta w dwóch trybach – zwykłym lub uproszczonym. Tryb zwykły, typowy dla przedsiębiorców ma zastosowanie jeśli jest to uzasadnione dużym majątkiem konsumenta, znaczącą liczbą jego wierzycieli lub inną przesłanką sugerującą skomplikowanie postępowania.
W trybie zwykłym sędzia komisarz działa na zasadach opisywanych powyżej. Natomiast tryb uproszczony, który częściej jest stosowany w odniesieniu do konsumenta cechuje się zwiększeniem roli syndyka. Sąd w takim przypadku jedynie sprawuje ogólny nadzór nad czynnościami syndyka. Warto zwrócić uwagę, że w szczegółowych przepisach dotyczących upadłości konsumenckiej (na zasadach uproszczonych) rzadko znajdziemy odwołanie do sędziego komisarza. Te regulacje wskazują, że sędzia komisarz podejmuje decyzje w sprawie:
Powyżej wymienione kwestie są bez wątpienia ważne dla dłużnika. Właśnie dlatego nie należy lekceważyć roli, jaką pełni sędzia komisarz w przypadku upadłości konsumenckiej prowadzonej na zasadach uproszczonych. Czasem możemy jednak przeczytać, że w upadłości konsumenckiej nie bierze udziału sędzia komisarz. To stwierdzenie wynika z faktu, że czynności zastrzeżone dla sędziego komisarza wypełnia w postępowaniu uproszczonym inny odpowiednio wyznaczony sędzia (ale z zastosowaniem ogólnych przepisów dotyczących sędziego komisarza).
