Separacja to instytucja prawa rodzinnego, która od rozwodu różni się swoim odwracalnym charakterem. Warto pamiętać, że separacja może być zniesiona na skutek wspólnej woli małżonków. Natomiast rozwód ma nieodwracalne skutki i nie może zostać zniesiony. To zasadnicza różnica pomiędzy separacją oraz rozwodem. Poza tym te dwa warianty rozstania wywołują podobne skutki związane na przykład z alimentami, podziałem majątku oraz wychowaniem dzieci. Separacja pomimo swojego odwracalnego i tymczasowego charakteru może trwać wiele lat. W takiej sytuacji zasadna staje się odpowiedź na pytanie o skutek separacji dotyczący dziedziczenia. Separacja a dziedziczenie, czyli temat naszego artykułu to kwestia, którą sprawdzają w Internecie tysiące małżonków żyjących osobno. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić, w jaki sposób separacja zmienia możliwości dziedziczenia majątku po byłym partnerze.
Odpowiedzi na wiele pytań związanych z dziedziczeniem majątku, trzeba szukać w kodeksie cywilnym. Separacja a dziedziczenie to kwestia, która nie stanowi tutaj wyjątku. Praktyka pokazuje jednak, że ważny przepis regulujący ten temat może okazać się nieco niejasny dla wielu osób – zwłaszcza po jednokrotnym przeczytaniu. Mowa o artykule 940 paragraf 1 kodeksu cywilnego. Wskazuje on, że „Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione”.
W pierwszej kolejności warto wyjaśnić, że w powyższym przepisie chodzi o rozwód lub separację z winy tego małżonka, który nie zostanie spadkobiercą. Ustawodawca postanowił, że wspomniany małżonek powinien zostać wyłączony z dziedziczenia ustawowego jeśli zmarły wystąpił o rozwód lub separację z winy takiego wciąż żyjącego małżonka, a żądanie było zasadne. Chodzi o sytuację, w której można sądzić, że w razie braku zgonu spadkodawcy, podczas trwającego postępowania, sąd orzekłby rozwód albo separację z winy drugiej strony (zobacz: A. Sylwestrzak [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, Warszawa 2022, art. 940).
Co bardzo istotne, artykuł 940 kodeksu cywilnego ma zastosowanie tylko do sytuacji, w której zgon jednej strony nastąpił jeszcze przed zakończeniem sprawy o separację lub rozwód. Jeśli natomiast śmierć małżonka/eks-małżonka miała miejsce po zakończeniu takiego postępowania w sądzie, to sprawa jest jasna. Mianowicie, były małżonek lub małżonek pozostający w separacji (w chwili zgonu spadkodawcy) zostanie wykluczony jako spadkobierca ustawowy i nie będzie miał prawa do zachowku. Artykuł 935 indeks 1 kodeksu cywilnego wskazuje wyraźnie, że przepisów o dziedziczeniu z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. Warto pamiętać, że w przypadku uprawomocnienia się separacji, strony wciąż są dla siebie małżonkami.
Skoro już znamy podstawowe informacje związane z opisywaną kwestią (separacja a dziedziczenie), to warto teraz zaprezentować bardziej szczegółowe aspekty. Okazuje się, że takich dodatkowych i jednocześnie bardzo ważnych informacji jest całkiem sporo. Przykładowo, doktryna prawna wskazuje, że wyłączenie z dziedziczenia na podstawie artykułu 940 kodeksu cywilnego następuje z mocą wsteczną, czyli od chwili śmierci spadkodawcy (daty otwarcia spadku). Opisywane wyłączenie od dziedziczenia skutkuje utratą prawa do zachowku oraz przedmiotów urządzenia domowego (art. 939 KC).
Bardzo ważny wydaje się fakt, że wyłączenie dziedziczenia opisywane przez art. 940 kodeksu cywilnego można zastosować jeśli okoliczności wskazują co najmniej na winę obu stron. Artykuł 940 KC jako wyłączający dziedziczenie nie będzie miał zastosowania, gdy wystąpiono zgodnie o zaniechanie orzekania o winie, o orzeczenie winy spadkodawcy albo jeśli małżonkowie złożyli zgodny wniosek o separację (patrz: J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2022, art. 940). Warto wiedzieć o tej kwestii, bo okazuje się, że wystąpienie o rozwód lub separację bez orzekania o winie, w razie zgonu ma poważne skutki związane z opisywanym tematem (separacja a dziedziczenie).
Doktryna prawna zwraca też uwagę, że wyłączenie od dziedziczenia na skutek uprawomocnienia się rozwodu/separacji albo zastosowania artykułu 940 kodeksu cywilnego nie będzie miało zastosowania do testamentu. Zatem spadkodawca będący dla żyjącej strony byłym małżonkiem lub małżonkiem w separacji może przewidzieć korzystne postanowienia testamentowe, zapis zwykły, zapis windykacyjny lub polecenie. W praktyce jest to jednak dość rzadkie zjawisko, ponieważ rozwód lub separacja zwykle skutkuje definitywnym zakończeniem dobrych relacji między małżonkami.
Jeżeli chodzi o relacje w rodzinie i opisywany temat (separacja a dziedziczenie), to warto wspomnieć o jeszcze jednej ważnej sprawie. Otóż, wyłączenia od dziedziczenia na podstawie artykułu 940 KC może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia razem z małżonkiem/byłym małżonkiem. Powództwo przeciw byłemu partnerowi zmarłego można wytoczyć w ciągu sześciu miesięcy od daty dowiedzenia się przez spadkobiercę o otwarciu spadku i nie później niż jeden rok od otwarcia spadku (dnia śmierci spadkodawcy). Sąd na mocy orzeczenia decyduje o ewentualnym wyłączeniu od dziedziczenia według art. 940 KC. Opisywane postępowanie będzie się toczyło, mimo że proces o rozwód lub separację musi zostać umorzony po śmierci jednej ze stron.
