Żyrant to osoba, której rola wcale nie jest nowa. Obecnie taki znajomy lub krewny kredytobiorcy/pożyczkobiorcy bywa nazywany również poręczycielem albo gwarantem. Różnica względem sytuacji sprzed np. 20 lat – 30 lat polega na tym, że poręczyciele częściej pełnią swoją funkcję w odniesieniu do pożyczek pozabankowych. Podstawowe zasady prawne związane z rolą takich osób poręczających długi nie uległy jednak zmianie już od dłuższego czasu. Mowa o połowie lat 60., kiedy został opracowany aktualny kodeks cywilny. Tym niemniej, wielu Polaków nadal dokładnie nie wie, jakie są konsekwencje bycia żyrantem – najczęściej dla członka rodziny lub bliskiego znajomego. Właśnie dlatego postanowiliśmy wyjaśnić, dlaczego żyrant ponosi spore ryzyko finansowe. Nasz artykuł informuje również o różnicach pomiędzy dwoma różnymi rodzajami poręczenia (tradycyjnym/cywilnym oraz wekslowym).
Poradniki oraz artykuły finansowe często ostrzegają przed ryzykiem, jakie ponosi żyrant. Rola takiej osoby w praktyce jest niewdzięczna, ponieważ ponosi ona odpowiedzialność za spłatę długu, ale nie może liczyć na formalne wynagrodzenie za swoją usługę. Właśnie dlatego poręczycielem/gwarantem najczęściej zostają przyjaciele, krewni lub bliscy znajomi osoby starającej się o kredyt albo pożyczkę. Z gwarancji zapewnianej przez żyranta korzystają zarówno pozabankowe firmy pożyczkowe, jak i banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK-i). W praktyce żyrant jako osoba gwarantująca pełną spłatę długu najczęściej występuje przy kredytach gotówkowych oraz pozabankowych pożyczkach gotówkowych. Kredyty i pożyczki hipoteczne posiadają bowiem inne dogodne dla banku zabezpieczenie. Mowa oczywiście o hipotece.
Każda osoba gwarantująca spłatę kredytu/pożyczki jako żyrant powinna zdawać sobie sprawę, że jej rola zostanie ujawniona w ramach ewidencji prowadzonej przez BIK. Dzięki danym udostępnianym przez Biuro Informacji Kredytowej, współpracujące instytucje finansowe wiedzą o tym, czy dane zobowiązanie posiada żyranta. W konsekwencji żyrant ma mniejszą zdolność kredytową na potrzeby zaciągania własnych zobowiązań. Gwarantowanie kredytu jest bowiem traktowane praktycznie tak samo, jak jego zaciągnięcie. Trudno się temu dziwić, skoro żyrant w razie kłopotów ze spłatą długu przez głównego dłużnika może zostać zmuszony przez bank, SKOK lub firmę pożyczkową do zwrotu całego zobowiązania.
Warto pamiętać, że informacje z BIK-iem obecnie wymieniają nie tylko banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Praktycznie wszystkie wiodące pozabankowe firmy pożyczkowe także współpracują ze wspomnianą instytucją. To oznacza, że szansa na nieujawnienie roli żyranta w BIK jest niewielka. Taka sytuacja może dotyczyć żyrowania pożyczek udzielanych przez mniej znane firmy pozabankowe lub osoby prywatne. Poręczenia wekslowe również umykają wiedzy Biura Informacji Kredytowej. Z takimi poręczeniami wiąże się jednak większe ryzyko, co wyjaśniamy poniżej.
Jeżeli wiemy, że jakaś osoba występuje jako żyrant, to można przypuszczać, że chodzi raczej o poręczenie uregulowane przez przepisy kodeksu cywilnego – głównie w artykułach 876 – 887. Poręczenie na podstawie kodeksu cywilnego jest bowiem o wiele bardziej popularne niż poręczenie wekslowe. Ten drugi rodzaj poręczenia reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe. Poręczenie wekslowe bywa dość często nazywane awalem, a poręczyciel wekslowy – awalistą. W przeciwieństwie do awalisty, poręczyciel (żyrant) wskazany na podstawie przepisów kodeksu cywilnego odpowiada tylko za dług o wysokości z góry oznaczonej. Pozycja prawna awalisty jest niekorzystna również dlatego, że nie będzie on mógł uwolnić się od odpowiedzialności w razie nieważności poręczonego zobowiązania. Taką możliwość uniknięcia odpowiedzialności przez awalistę dają tylko wady formalne weksla.
Żyrant pełniący swoją rolę na podstawie kodeksu cywilnego ma więcej opcji uniknięcia odpowiedzialności. Mianowicie, taki poręczyciel może uniknąć odpowiedzialności jeśli termin płatności długu nie został określony albo obowiązek spłaty wynika z możliwego wypowiedzenia długu pomiędzy głównym dłużnikiem i wierzycielem (zobacz artykuł 882 kodeksu cywilnego). Istnieje jednak dodatkowy warunek. Otóż, poręczyciel musi zażądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo dokonał wypowiedzenia długu. Dopiero brak reakcji wierzyciela sprawia, że poręczenie wygasa. Wspomnianego wezwania wierzyciela do działania trzeba dokonać po upływie sześciu miesięcy od daty poręczenia lub od daty powstania długu nieistniejącego w momencie udzielenia poręczenia. Dodatkowo żyrant ma prawo jeszcze przed powstaniem długu odwołać poręczenie udzielone na czas nieokreślony (podstawa: art. 878 par. 2 KC).
