Wydaje się, że określenie żyrant od pewnego czasu nieco wyszło z użycia. Zamiast niego dość często stosowane są takie słowa jak na przykład “gwarant” lub “poręczyciel”. Należy jednak pamiętać, że wszystkie te określenia dotyczą tej samej osoby. Warto też przypomnieć ryzyka, z jakimi związane jest poręczanie (podżyrowywanie/gwarantowanie) długu, gdyż wydaje się, że wielu poręczycieli nie do końca ma świadomość zagrożenia finansowego. Chodzi zarówno o poręczanie kredytów bankowych, jak i pożyczek. Obecnie ten drugi wariant jest częstszy, gdyż banki rzadziej niż kiedyś korzystają z poręczeń. Niezależnie od rodzaju długu, żyrant powinien znać te same zasady prawne. Postanowiliśmy je omówić. Natomiast na końcu naszego artykułu przedstawiamy odpowiedzi na często zadawane pytania (FAQ), które wiążą się z gwarantowaniem kredytów i pożyczek innej osoby.
Zanim dokładniej napiszemy, jak finansowo odpowiada żyrant, warto przypomnieć definicję takiej osoby. Dla wielu internautów, taka definicja może być bowiem typowo intuicyjna i przyjęta bez większego zastanowienia. Definicja żyranta wiąże się ściśle z definicją poręczenia. Według kodeksu cywilnego (artykuł 876 KC): “Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał”. Warto dodać, że o zakresie zobowiązania poręczyciela przesądza aktualny zakres zobowiązania dłużnika. To oznacza nie tylko konieczność zapłaty głównego świadczenia (np. długu pożyczkowego), ale również zapłaty odsetek za opóźnienie i odsetek kapitałowych (w przypadku odsetek kapitałowych, obowiązek zapłaty występuje, jeśli zostały one zastrzeżone przed udzieleniem poręczenia).
Strony umowy poręczenia mogą zmienić zakres odpowiedzialności poręczyciela, ale tylko w kierunku zmniejszającym odpowiedzialność finansową, jaką ponosi taki żyrant (zobacz: G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2024, art. 879). W razie braku odmiennego uregulowania między stronami umowy poręczenia (poręczycielem oraz wierzycielem), poręczyciel odpowiada jako współdłużnik solidarny. To oznacza, że jeśli należność stanie się wymagalna, to wierzyciel będzie mógł dowolnie dochodzić całości/części świadczenia od dłużnika głównego i poręczyciela łącznie albo od każdej z tych osób z osobna. Żyrant odpowiada więc w taki sposób, jak gdyby był współkredytobiorcą/współpożyczkobiorcą, ale jednocześnie nie może dysponować środkami udostępnionymi przez bank lub firmę pożyczkową.
W związku z powyższym, żyrant oddaje głównemu dłużnikowi sporą przysługę, która może być tłumaczona na przykład więzami rodzinnymi lub przyjaźnią. Wspomniana przysługa przestanie być potrzebna jeśli główny dłużnik samodzielnie spłaci swoje zobowiązania (zabezpieczone dodatkowo przez żyranta). W takiej sytuacji poręczenie przestaje obowiązywać, co wynika z tak zwanej akcesoryjności, czyli powiązania poręczenia z zabezpieczonym długiem. Natomiast jeśli dłużnik opóźnia się z zobowiązaniem, to wierzyciel (na przykład bank lub firma pożyczkowa) powinien zawiadomić o tym fakcie poręczyciela (zobacz: artykuł 880 KC). Co ważne, poręczenie może dotyczyć również przyszłego długu, ale pod warunkiem, że jest to dług o wysokości oznaczonej z góry.
Powyższe zasady odpowiedzialności żyranta wielu osobom mogą wydawać się bardzo mało zachęcające. Warto jednak pamiętać, że żyrant w rozumieniu kodeksu cywilnego i tak znajduje się w dużo lepszej sytuacji niż żyrant wekslowy, czyli osoba udzielająca poręczenia wekslowego. Takie poręczenie, czyli awal jest obecnie coraz rzadsze, ale mimo wszystko warto ogólnie wyjaśnić jego zasady. Tym bardziej, że tak zwany awalista bierze na siebie dużą odpowiedzialność. Zasady awalu reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (Dz.U. 1936 nr 37 poz. 282). Artykuł 30 tego wiekowego już aktu prawnego wskazuje, że: “Zapłatę wekslu można zabezpieczyć poręczeniem wekslowem (aval) co do całości sumy wekslowej lub co do jej części. Poręczenie może dać osoba trzecia lub nawet osoba, podpisana na wekslu”.
Poręczenie wekslowe powinno wskazywać za kogo zostało ono udzielone. Jeżeli takiej wskazówki nie ma, to uważa się, że awalista poręcza za wystawcę weksla. W dalszej kolejności prawo wekslowe wskazuje, że poręczyciel weksla odpowiada na takich samych zasadach, jak osoba, za którą zostało udzielone poręczenie (zwykle wystawca weksla). Awalista odpowiada za zapłatę sumy wekslowej solidarnie z innymi dłużnikami. Generalnie, przedawnienie zobowiązania jakie posiada poręczyciel wekslowy następuje w tym terminie co przedawnienie roszczenia posiadacza weksla względem awalanta, czyli osoby, za którą zostało udzielone poręczenie (zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2007 r. – sygnatura akt: II CSK 426/06).
Ważna różnica względem poręczenia udzielonego według przepisów kodeksu cywilnego polega na tym, że poręczyciel wekslowy ponosi szerszą odpowiedzialność finansową za zobowiązanie, które poręcza. Awalista odpowiada nawet jeśli poręczone zobowiązanie było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny – z wyjątkiem wady formalnej weksla. Poręczyciel wekslowy będzie odpowiedzialny nawet w razie: sfałszowania podpisu na wekslu, poręczenia za osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych (tzn. małoletnią lub ubezwłasnowolnioną) albo poręczenia za osobę nieistniejącą, nieżyjącą lub w upadłości (zobacz: I. Heropolitańska [w:] Komentarz do ustawy – Prawo wekslowe [w:] Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2011, art. 32).
Pewne informacje o tym, jak żyrant zabezpiecza spłatę kredytów i pożyczek, zawiera ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. 2011 nr 126 poz. 715) wraz z komentarzami do niej. Po lekturze komentarzy możemy dowiedzieć się, że w sytuacji braku zdolności kredytowej wnioskodawcy firma pożyczkowa powinna odmówić pożyczenia pieniędzy nawet jeśli potencjalny dłużnik przedstawił jako zabezpieczenie poręczenie od osoby posiadającej wiarygodność finansową (zobacz: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 9(a)). Umowa kredytu konsumenckiego (najczęściej pożyczki pozabankowej lub kredytu gotówkowego) może przewidywać następujące sposoby zabezpieczenia poza poręczeniem: zastaw, przewłaszczenie na zabezpieczenie, pełnomocnictwo do konta bankowego, blokada instrumentów finansowych, weksel i oświadczenie o poddaniu się egzekucji na rzecz kredytodawcy (art. 777 KPC).
Tytułem podsumowania warto wspomnieć o jeszcze jednym, mało korzystnym efekcie poręczenia, jaki może odczuć żyrant. Mianowicie, udzielone poręczenie zostaje odnotowane w bazie danych prowadzonej przez Biuro Informacji Kredytowej. Trudno się zresztą dziwić, skoro poręczyciel ponosi odpowiedzialność finansową taką jak kredytobiorca/pożyczkobiorca. Wzmianka w BIK skutkuje nie tylko zmniejszeniem zdolności kredytowej żyranta. Może ona również zepsuć historię kredytową poręczyciela jeśli zarówno żyrant, jak i główny dłużnik mieli problemy ze spłatą zobowiązania.
Co się stanie jeśli poręczyciel spłaci dług zamiast głównego dłużnika?
W takiej sytuacji poręczyciel wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela, czyli na przykład banku lub firmy pożyczkowej. Były wierzyciel nie będzie zainteresowany dalszymi relacjami poręczyciela oraz dłużnika, skoro odzyskał wszystkie należne pieniądze. Warto pamiętać, że odzyskanie pieniędzy przez poręczyciela od dłużnika znajdującego się w trudnej sytuacji finansowej może być dość problematyczne.
Czy z poręczeniem może być powiązana sankcja kredytu darmowego, która oznacza zwolnienie z kosztów kredytu?
Tak, wspomniana sankcja może mieć zastosowanie. Na przykład wtedy, gdy umowa nie przewiduje poręczenia jako sposobu zabezpieczenia kredytu konsumenckiego, choć strony ustaliły takie rozwiązanie, a żyrant udzielił poręczenia (zobacz: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 45).
