Niektóre pojęcia w mowie potocznej mają podobne znaczenie, ale na gruncie prawa mocno się od siebie różnią. Przykładem może być opóźnienie oraz zwłoka. Jeszcze inny przykład to zaliczka oraz zadatek. Czasem te dwa słowa funkcjonują zamiennie, co bywa powodem nieporozumień. Obowiązujące prawo w sposób zdecydowany odróżnia bowiem od siebie zasady funkcjonowania zaliczki oraz zadatku. Właśnie dlatego zasadne są zapytania osób wpisujących w internetowych wyszukiwarkach na przykład „zaliczka a zadatek: różnice” lub „zaliczka a zadatek – jaka różnica”. Nasz artykuł w sposób przystępny wyjaśnia, czym w praktyce różni się zaliczka od zadatku. To informacja ważna nie tylko dla osób zamierzających kupić np. dom lub mieszkanie. Zwracamy też uwagę, że umowy o większej wartości zawierające zadatek powinien przeanalizować ekspert prawny taki jak na przykład dobry prawnik Warszawa.
Pierwsza zasadnicza różnica pomiędzy zaliczką oraz zadatkiem polega na tym, że w kodeksie cywilnym nie znajdziemy przepisów bezpośrednio odnoszących się do zaliczki. Zadatek został natomiast dość szczegółowo uregulowany. Jeżeli chodzi o zaliczkę, to jest ona powszechnie stosowana w przypadku umów o mniejszej wartości. Przykładem może być zaliczka zostawiana u krawca lub szewca. Jedyne regulacje kodeksu cywilnego mogące odnosić się do zaliczki dotyczą kwoty potrzebnej na pokrycie niezbędnych wydatków związanych z wykonaniem zlecenia (patrz art. 743 KC). Pewne znaczenie w kontekście oceny skutków zaliczki mają również przepisy kodeksu cywilnego o umowach wzajemnych.
Zastosowanie zaliczki ogranicza fakt, że to rozwiązanie nie zabezpiecza stron na wypadek niewykonania umowy. Osoby zadające pytanie o różnice pomiędzy zadatkiem i zaliczką (np. Zaliczka a zadatek – jakie różnice?) powinny mieć świadomość, że to właśnie zwrot 100% zaliczki w razie niewykonania umowy stanowi o odmienności zadatku oraz zaliczki. Zaliczkę można potraktować jako wpłaconą nieco wcześniej część ceny i zarazem kwotę ułatwiającą wykonanie jakiegoś zlecenia (np. finansującą zakup materiału przez krawca). Dla wykonawcy zaliczka jest też sygnałem, że zlecający poważnie traktuje dane zlecenie.
Jeżeli chodzi o zadatek, to przepisy kodeksu cywilnego są o wiele mniej enigmatyczne. Podstawowe znaczenie ma artykuł 394 paragraf 1 KC, który mówi, że w razie braku odmiennego uregulowania umownego lub zwyczaju zadatek daje następujące możliwości stronom umowy:
Realizacja wspomnianych uprawnień zależy od tego, która strona odpowiada za niewykonanie umowy. Jak nietrudno się domyślić, w tym kontekście pojawiają się konflikty pomiędzy stronami prowadzące nawet na sądową wokandę. Artykuł 394 paragraf 3 kodeksu cywilnego wskazuje, że 100% zadatku ulega zwrotowi w razie zgodnego rozwiązania umowy przez strony (za porozumieniem). Identyczna zasada związana ze zwrotem całego zadatku bez dodatkowych sankcji obowiązuje jeśli żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie umowy lub taka odpowiedzialność obciąża obydwie strony. Natomiast w przypadku wykonania umowy, zadatek ulega zaliczeniu na poczet ceny.
Warto zwrócić uwagę, że doktryna traktuje zadatek jako swoiste zastępstwo odszkodowania. To kolejna różnica względem zaliczki, na którą warto zwrócić uwagę w kontekście analizowanego tematu (zaliczka a zadatek). Wspomniana odszkodowawcza kwalifikacja zadatku oznacza, że obok zadatku nie można domagać się naprawienia szkody w większej (faktycznej) wysokości jeśli umowa wprost nie przewiduje takiego rozwiązania. Stronom nie przysługuje również roszczenie o zmniejszenie zadatku ze względu na małą szkodę lub o powiększenie zadatku do poziomu rzeczywistej szkody (zobacz: G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 394).
Zadatek bez wątpienia jest użyteczną instytucją prawa cywilnego, ale jego zastosowanie czasem bywa dość problematyczne w praktyce. Warto również pamiętać o zasadzie, zgodnie z którą strony mogą w umowie nieco zmodyfikować domyślne zasady funkcjonowania zadatku określone w art. 394 KC. Z taką sytuacją czasem mamy do czynienia na przykład w umowach deweloperskich dotyczących zakupu nowych lokali oraz domów. Wydaje się zatem wskazane, aby każdą umowę o większej wartości przewidującą zastosowanie zadatku sprawdził ekspert prawny taki jak na przykład dobry prawnik Warszawa. W ten sposób można uniknąć przykrych rozczarowań i ewentualnych sporów sądowych. Należy dodać, że w niektórych umowach wartość zadatku oscyluje na poziomie kilkunastu a nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych.
