W kontekście różnych sporów pomiędzy wierzycielami oraz dłużnikami, opinia publiczna często staje po stronie zadłużonych osób. Punkt widzenia wierzycieli i komorników bywa zupełnie inny. Trudno ukryć, że niektórzy dłużnicy są wyjątkowo nierzetelni i jednocześnie dobrze przygotowani jeśli chodzi o unikanie egzekucji. Ukrywanie majątku oraz dochodów i próby naginania przepisów na swoją korzyść – to niestety standard w przypadku wielu egzekucji komorniczych. Wniosek o wyjawienie majątku dłużnika może być dobrą odpowiedzią na wspomniane wyżej problemy. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić, jak wierzyciel może złożyć taki wniosek. Nasz artykuł to lektura cenna również dla dłużników.
Bardzo wiele kluczowych kwestii związanych z egzekucją komorniczą zostało uregulowanych przez kodeks postępowania cywilnego (KPC). Warto zatem sprawdzić, jak przepisy tej szczególnej ustawy definiują wniosek o wyjawienie majątku oraz zasady jego użycia. Odpowiedzi udziela przede wszystkim artykuł 913 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego. Ten przepis podaje kilka warunków, które muszą zostać spełnione przed złożeniem wniosku o wyjawienie przedmiotów majątkowych dłużnika. Otóż, wyjawienie majątku dłużnika w egzekucji sądowej jest możliwe jeśli zajęty wcześniej majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia roszczeń wierzyciela lub jeżeli wierzyciel wykaże, iż nie zaspokoił w pełni swoich roszczeń na skutek prowadzonej dotąd egzekucji komorniczej.
Pierwsza z wymienionych wyżej przesłanek może mieć miejsce na przykład wtedy, gdy egzekucja z wynagrodzenia za pracę jest wprawdzie możliwa, ale “ściągana” od dłużnika kwota nie wystarcza na pokrycie kosztów egzekucji i odsetek. W szczególnych okolicznościach, wniosek o wyjawienie majątku może być złożony przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Artykuł 913 KPC mówi, że wniosek o wyjawienie majątku można złożyć przed rozpoczęciem egzekucji jeśli wierzyciel uprawdopodobni, iż znany mu majątek dłużnika nie wystarczy na zaspokojenie roszczeń w całości. Alternatywnie wierzyciel może też wykazać, że nie uzyska pełnego zaspokojenia roszczeń z przypadających dłużnikowi świadczeń okresowych (np. wynagrodzenia za pracę) za okres 6 miesięcy.
Równocześnie powinna zostać spełniona druga przesłanka, która decyduje o tym, czy wniosek o wyjawienie majątku może być złożony przed wszczęciem egzekucji. Przepisy KPC wymagają, aby wierzyciel po uzyskaniu tytułu wykonawczego wysłał dłużnikowi wezwanie do zapłaty wymaganej sumy listem poleconym (za potwierdzeniem odbioru). Jeśli dłużnik nie uregulował zobowiązania w ciągu 14 dni od daty doręczenia wezwania do zapłaty, to wniosek o wyjawienie majątku będzie można złożyć również przed wszczęciem egzekucji (oczywiście pod warunkiem braku perspektyw zaspokojenia roszczeń z majątku i dochodów dłużnika – patrz pierwsza przesłanka).
Skoro już wiemy, kiedy wierzyciel może złożyć wniosek o wyjawienie majątku dłużnika, to teraz warto z całą pewnością wyjaśnić, jakie korzyści taki dokument zapewnia wierzycielowi. Wspomniany wniosek można traktować jako rozwiązanie dyscyplinujące dłużnika. Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, w odpowiedzi na wniosek o wyjawienie majątku, do którego przychylił się sąd, dłużnik ma obowiązek wskazać rzeczy oraz miejsca, gdzie się one znajdują, przypadające mu prawa majątkowe oraz informacje o czynnościach prawnych z okresu pięcioletniego przed wszczęciem egzekucji, których przedmiotem była rzecz lub prawo z wartością przekraczającą (w dniu dokonania czynności) minimalne wynagrodzenie za pracę.
Innymi słowy, dłużnik musi nie tylko wyjawić swój majątek, ale także wskazać czynności prawne z wcześniejszych 5 lat, które skutkowały niewypłacalnością lub jej pogłębieniem. Wymóg ujawnienia przez dłużnika czynności prawnych z ostatnich 5 lat nie jest oczywiście przypadkowy. Pamiętajmy, że wierzyciele mogą w ramach skargi pauliańskiej żądać uznania czynności prawnej dokonanej z ich pokrzywdzeniem za bezskuteczną w ciągu 5 lat od tej czynności. Mowa o sytuacji, w której dłużnik wykonał czynność prawną ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia biorąca udział w tej czynności (np. sprzedaży mienia) wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu wierzycieli.
Dłużnik, składając wykaz majątku musi dokonać następującego przyrzeczenia: “Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożony przeze mnie wykaz majątku jest prawdziwy i zupełny”. Mówiąc o odpowiedzialności przed prawem, dłużnik powinien wiedzieć, że za zatajenie rzeczy, praw majątkowych lub wcześniej wykonanych czynności prawnych grożą mu konsekwencje przewidziane przez artykuł 233 kodeksu karnego (zobacz: E. Jaceczko [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art.506–1217. Tom II, red. O. M. Piaskowska, Warszawa 2024, art. 913). Za umyślne złożenie fałszywego oświadczenia dotyczącego wyjawienia majątku, dłużnikowi grozi kara więzienia od 6 miesięcy do 8 lat.
Jeżeli chodzi o sankcje dla dłużnika, które może spowodować pozytywnie rozpatrzony wniosek o wyjawienie majątku, to nie można zapominać o jeszcze jednej kwestii. Warto opisać przymus bezpośredni w postępowaniu egzekucyjnym stosowany wobec opornego dłużnika. Osoba, która bez usprawiedliwienia zlekceważy obowiązek stawienia się w sądzie i złożenia wykazu majątku albo nie będzie chciała współpracować z sądem (np. poprzez odmowę złożenia przyrzeczenia i udzielenia potrzebnych informacji), naraża się na przymusowe doprowadzenie, grzywnę oraz areszt nieprzekraczający miesiąca. O wymienionych sankcjach dłużnik powinien zostać pouczony w przekazanym mu wezwaniu na posiedzenie sądu.
Powyżej opisaliśmy mało pozytywny dla dłużnika scenariusz przy założeniu, że wniosek o wyjawienie majątku został pozytywnie rozpatrzony przez sąd. W takiej sytuacji, wielu opornych dłużników zaczyna współpracować obawiając się konsekwencji karnych związanych ze złożeniem nierzetelnego wykazu majątku. Pamiętajmy jednak, że wniosek o wyjawienie majątku najpierw musi zostać odpowiednio przygotowany i złożony przez wierzyciela. Jeżeli taka osoba nie posiada wsparcia adwokata lub radcy prawnego, to komornik dokonuje pouczenia o skutkach wyjawienia majątku. W wielu przypadkach, wierzyciel może jednak liczyć na profesjonalne wsparcie prawne. Nie należy zapominać, że wniosek o wyjawienie majątku składany w sądzie właściwości ogólnej dłużnika, musi spełniać wymogi pisma procesowego i posiadać odpowiednie załączniki.
Opracowania prawne wskazują, że wniosek o wyjawienie majątku oprócz standardowych elementów pisma procesowego powinien zawierać żądanie nakazania dłużnikowi złożenia wykazu majątku oraz stosownego przyrzeczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej (zobacz: E. Jaceczko [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie egzekucyjne. Międzynarodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy). Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 914). Ważną kwestią są też załączniki. Do wniosku należy dołączyć odpis protokołu zajęcia i/lub inne dokumenty uzasadniające obowiązek wyjawienia majątku przez dłużnika (np. postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z powodu jego bezskuteczności). Jeśli opisywany wniosek ma zostać złożony przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, to jako załącznik wymagany jest też oryginał tytułu wykonawczego.
Wierzyciel powinien również wiedzieć, że na postanowienie sądu dotyczące wyjawienia majątku przysługuje stronom zażalenie. Ewentualne zażalenie dłużnika nie wstrzymuje zwykle wykonania postanowienia. W uzasadnionym przypadku, sąd może jednak wstrzymać się z wykonaniem zaskarżonego postanowienia o wyjawieniu majątku do czasu rozstrzygnięcia zażalenia.
