Według słownikowej definicji, restrukturyzacja to “zmiana struktury gospodarczej kraju lub przedsiębiorstwa mająca zwiększyć ich wydajność lub funkcjonalność”. Polacy kojarzą ten termin na przykład z trwającą już od lat restrukturyzacją górnictwa węgla kamiennego. Ogólnie rzecz biorąc, restrukturyzacja w polskich warunkach często jest kojarzona z masowymi zwolnieniami pracowników, do czego na pewno przyczyniły się doświadczenia lat 90. minionego wieku. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że zwolnienia to nie jedyne skutki restrukturyzacji przemysłu. Poza tym nie zawsze są one przesądzone. Postanowiliśmy wyjaśnić na czym polega restrukturyzacja firmy działającej w sektorze przemysłu. Warto w tym kontekście odwołać się do obowiązujących przepisów, bo to właśnie one przesądzają o tym, jakie są skutki restrukturyzacji przemysłu prowadzonej w ramach specjalnego postępowania.
Niektóre osoby mogą jeszcze pamiętać nie tak dawne czasy, w których działania restrukturyzacyjne regulowało prawo upadłościowe i naprawcze (ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze). Jednakże od początku 2016 roku obowiązuje już osobna ustawa z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. 2015 poz. 978). W ten sposób doszło do prawie całkowitego rozdzielenia przepisów regulujących upadłość oraz restrukturyzację.
Jak wiadomo, upadłość i restrukturyzacja to dwie zupełnie różne drogi rozwiązywania problemów dotyczących firmy. Upadłość likwidacyjna jest wariantem odpowiednim w przypadku przedsiębiorstw, które nie rokują. Jednak w wielu sytuacjach to właśnie restrukturyzacja wydaje się lepszym rozwiązaniem. Dzięki niej można bowiem podtrzymać dalsze działanie przedsiębiorstwa i uniknąć zwolnienia wszystkich pracowników, co miałoby negatywne skutki społeczne – zwłaszcza na obszarach o ponadprzeciętnym bezrobociu.
Celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uratowanie firmy przed bankructwem, co ułatwiają dwa zasadnicze rozwiązania opisywane poniżej. Co ważne, w czasie trwania postępowania restrukturyzacyjnego firma może działać bez obawy związanej z tym, że wierzyciele spowodują bankructwo. Takiemu zabezpieczeniu służy ochrona przeciwegzekucyjna oraz ochrona utrudniająca wypowiadanie kluczowych umów (np. umowy kredytowej, leasingowej i najmu).
Warto wiedzieć, że na czas postępowania restrukturyzacyjnego muszą zostać zawieszone egzekucje komornicze w toku, a nowe postępowania egzekucyjne nie mogą być wszczynane. Wyjątek dotyczy tylko wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo. Ich egzekucja zostaje zawieszona jedynie w przypadku postępowania sanacyjnego oraz postępowania o zatwierdzenie układu. Poza tym, tak jak już wspomnieliśmy wierzyciele muszą świadczyć na rzecz firmy w restrukturyzacji kluczowe usługi – nawet pomimo braku wynagrodzenia za nie.
W takich korzystnych dla firmy warunkach można wypracować porozumienie z wierzycielami. Najpierw jednak licencjonowany doradca restrukturyzacyjny sporządza spis wierzytelności. We wspomnianym spisie znajdują się wszyscy wierzyciele objęci układem z uwzględnieniem ich należności. W dalszej kolejności rozważane są propozycje układowe, które najczęściej składa dłużnik. Istnieje również możliwość złożenia wspomnianych propozycji przez radę wierzycieli, nadzorcę sądowego, zarządcę albo wierzyciela/wierzycieli z udziałem w sumie wierzytelności wynoszącym ponad 30%.
Propozycje układowe określają sposób restrukturyzacji zadłużenia firmy, czyli na przykład rozłożenia spłaty na raty, odroczenia terminu spłaty lub zmniejszenia wysokości długu. Zgoda odpowiedniej większości zgromadzenia wierzycieli (reprezentującej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom) skutkuje przyjęciem układu. Przyjęty układ następnie jeszcze podlega zatwierdzeniu przez sąd (poprzez postanowienie). W tym momencie doradca restrukturyzacyjny zaczyna działać jako nadzorca wykonania układu i pełni taką rolę przez cały czas spłaty zobowiązań ustalonych w układzie.
Skutki restrukturyzacji przemysłu to między innymi zwolnienia stanowiące odpowiedź pracodawcy na wcześniejsze kłopoty oraz konieczność realizacji propozycji układowych w przyszłości. Redukcja zatrudnienia pozwala na przykład wycofać firmę z mało zyskownych obszarów działalności, które dotychczas przynosiły wyłącznie straty. Warto zatem wyjaśnić, czego w obliczu restrukturyzacji przemysłu mogą spodziewać się pracownicy. W tym kontekście wiele zależy od rodzaju prowadzonego postępowania restrukturyzacyjnego.
Warto wiedzieć, że obecnie przepisy przewidują cztery warianty postępowania restrukturyzacyjnego: postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe oraz postępowanie sanacyjne. Rozpoczęcie jednego z trzech pierwszych postępowań jest relatywnie dobrą wiadomością dla pracowników, ponieważ ich prawa pracownicze nie ulegają ograniczeniu. Taka sytuacja nie oznacza gwarancji braku zwolnienia, ale jednocześnie zapewnia, że w razie rozwiązania umowy o pracę będą miały zastosowanie wszystkie przepisy kodeksu pracy. Przykładem jest ochrona pracowników w wieku przedemerytalnym, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego.
Skutki restrukturyzacji przemysłu lub przedsiębiorstwa z branży usługowej mogą być bardziej dotkliwe dla pracowników jeśli zostało otwarte postępowanie sanacyjne. Jest to bowiem najdalej idący rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego, co ma wpływ również na relacje z pracownikami. Artykuł 300 ustawy prawo restrukturyzacyjne wskazuje, że: “otwarcie postępowania sanacyjnego wpływa na stosunki pracy i wywołuje w zakresie praw i obowiązków pracowników i pracodawcy takie same skutki, jak ogłoszenie upadłości, przy czym uprawnienia syndyka wykonuje zarządca”.
Opisywana wyżej zasada oznacza, że z dniem otwarcia postępowania sanacyjnego zachodzą między innymi następujące skutki określone przez kodeks pracy:
Warto wiedzieć, że w przypadku postępowania sanacyjnego, obowiązki pracodawcy związane między innymi z rozwiązywaniem umowy o pracę realizuje zarządca. Należy też wspomnieć, że rozpoczęcie sanacji uprawnia pracowników do skorzystania z pomocy jaką zapewnia ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Taka sama zasada dotyczy restrukturyzacji realizowanej poprzez przyspieszone postępowanie układowe lub postępowanie układowe.
Tytułem podsumowania, warto zwrócić uwagę, że powyżej opisywaliśmy, jakie są skutki restrukturyzacji przemysłu w wąskim znaczeniu. Mowa o sytuacji związanej z formalnym postępowaniem restrukturyzacyjnym. Trzeba jednak pamiętać, że czasem przedsiębiorca może również zdecydować się na restrukturyzację w znaczeniu szerokim. Chodzi o podjęcie działań zmierzających do redukcji zatrudnienia poza postępowaniem restrukturyzacyjnym. W takiej sytuacji ewentualne zwolnienia muszą być jednak przeprowadzane zgodnie z zasadami wyznaczonymi przez kodeks pracy.
