Pożyczki pozabankowe są dość specyficznym produktem finansowym. Chodzi nie tylko o koszty znacznie wyższe niż w przypadku kredytów i pożyczek gotówkowych. Kolejna różnica polega na znacznie mniej restrykcyjnym doborze dłużników. Warto jednak pamiętać, że pomimo pewnych różnic i swojej specyfiki, pozabankowe pożyczki też są zaliczane do kredytów konsumenckich. Takie pożyczki zostały więc objęte specjalnymi regulacjami korzystnymi dla osób pożyczających pieniądze na potrzeby prywatne. W efekcie klienci firm pożyczkowych mogą wnioskować o zwrot prowizji z chwilówek. Postanowiliśmy wyjaśnić, kiedy taki zwrot będzie uzasadniony. Najpierw warto jednak wyjaśnić jego podstawy prawne. Przy okazji prezentujemy kilka ciekawych informacji na temat prawnego statusu pożyczek pozabankowych oraz ograniczeń dotyczących wysokości ich kosztów.
Przepisów, które uzasadniają zwrot prowizji z chwilówek trzeba szukać w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. 2011 nr 126 poz. 715). Ten akt prawny zawiera między innymi artykuł 49 wskazujący, że w razie spłaty całości zadłużenia przed umownym terminem, kredytodawca (pożyczkodawca) powinien rozliczyć się z dłużnikiem poprzez obniżenie całkowitego kosztu kredytu o część kosztów (również tych poniesionych przez konsumenta przed wcześniejszą spłatą). W kontekście zwrotu, mowa o kosztach dotyczących okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy. Ten sam artykuł 49 ustawy o kredycie konsumenckim wskazuje, że powyższe zasady mają odpowiednie zastosowanie do częściowej spłaty zadłużenia przed terminem.
Konstrukcja prawna omawianego artykułu 49 ustawy o kredycie konsumenckim dość szybko wzbudziła różne wątpliwości. Banki, SKOK-i i firmy pożyczkowe nie kwestionowały konieczność zwrotu nadpłaconych odsetek dotyczących okresu, o jaki został skrócony czas spłaty. Kwestią sporną pozostawało natomiast to, czy kredytodawca/pożyczkodawca powinien zwracać również proporcjonalną część pobranych wcześniej prowizji. Pożyczkodawcy często argumentowali, że zwrot prowizji z chwilówek nie należy się klientom, ponieważ prowizje nie są powiązane ze skróconym okresem spłaty. Podobne stanowisko prezentowały podmioty udzielające innych kredytów konsumenckich, czyli banki oraz SKOK-i.
W miarę upływu czasu stawało się jasne, że wątpliwości dotyczące interpretacji artykułu 49 ustawy o kredycie konsumenckim będą wymagały rozstrzygnięcia na gruncie orzecznictwa sądowego. Tym bardziej, że prokonsumencka interpretacja przepisów wcale nie była popierana przez wszystkich teoretyków prawa (zobacz: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 49). Co więcej, pojawiały się nawet wyroki sądowe sugerujące, że zwrot prowizji z chwilówek oraz innych kredytów konsumenckich jest po prostu nieuzasadniony w świetle przepisów (przykład: Wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 17 stycznia 2019 r. – sygnatura akt: V Ca 914/18).
Szalę na korzyść konsumentów jednoznacznie przechylił jednak Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 11 września 2019 r. (w sprawie C-383/18). To orzeczenie TSUE potwierdziło stanowisko zajmowane wcześniej między innymi przez Rzecznika Finansowego oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wspomniany wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej mówi, że: “prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta”.
Nieco później, konieczność stosowania tak zwanego proporcjonalnego rozliczenia kosztów potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 grudnia 2019 r. (sygn. akt: III CZP 45/19). To orzeczenie SN mówi, że: “uprawnienie konsumenta do obniżenia całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego spłaty w całości przed terminem określonym w umowie, obejmuje także prowizję za udzielenie kredytu”. Zarówno uchwała SN, jak i wcześniejszy wyrok TSUE nie pozostawiają wątpliwości co do faktu, że zwrot prowizji z chwilówek jest należny – na takich samych zasadach jak zwrot prowizji dotyczący np. nadpłaconego kredytu gotówkowego z banku lub SKOK-u. Trudno sobie wyobrazić, że taka interpretacja obowiązujących przepisów zostanie w przyszłości podważona.
Pożyczkodawcy musieli zaakceptować fakt, że zwrot prowizji z chwilówek jest uzasadniony. To kwestia korzystna dla klientów firm pożyczkowych i jednocześnie dość bolesna z punktu widzenia wspomnianych firm. Pamiętajmy w tym kontekście o wspomnianej już wcześniej specyfice pożyczek pozabankowych. Cechują się one dużym udziałem prowizji i podobnych kosztów pozaodsetkowych w łącznej sumie kosztów kredytowych. Taka sytuacja wynika z faktu, że kodeks cywilny nałożył dość restrykcyjne ograniczenia dotyczące wysokości odsetek – poprzez ustalenie odsetek maksymalnych (odsetki maksymalne = 200% x (stopa referencyjna NBP + 3,50 punktu procentowego)). Stosując wysokie prowizje, pożyczkodawcy rekompensowali sobie większe ryzyko i zapewniali pokaźny zysk.
Polityka firm pożyczkowych musiała się nieco zmienić, gdy ustawodawca obniżył limit wysokości kosztów pozaodsetkowych (przede wszystkim prowizji). Obecnie takie koszty nie mogą przekraczać sumy dwóch składników: 10% pożyczonej kwoty oraz 10% pożyczonej kwoty w przeliczeniu na rok. Tak więc koszty pozaodsetkowe przy dwuletniej pożyczce nie powinny wynosić więcej niż 20% pożyczonych środków (10% + 10% x 1 rok). Górny limit niezależny od okresu spłaty to 45% całkowitej kwoty pożyczki. Przy okresie spłaty krótszym niż 30 dni, analogiczne ograniczenie to z kolei 5% kwoty pożyczki. Firmy pozabankowe pożyczają taniej niż kiedyś, ale mimo wszystko warto ubiegać się o zwrot prowizji z chwilówek. Wspomniany zwrot może bowiem opiewać na kwotę np. kilkuset złotych. O swoje pieniądze trzeba upominać się szybko ze względu na sześcioletni termin przedawnienia roszczeń.
Ustawa o kredycie konsumenckim wskazuje, że pożyczkodawca (podobnie jak bank i SKOK) powinien dokonać niezwłocznego rozliczenia kredytu konsumenckiego/pożyczki po nadpłacie. Jeżeli chodzi o całkowitą spłatę, to rozliczenie musi nastąpić w ciągu 14 dni. Brak terminowego rozliczenia stanowi podstawę do złożenia reklamacji (podobnie jak np. nieuwzględnienie prowizji w rozliczeniu). Reklamacja jest bardzo ważna, ponieważ jej odrzucenie stanowi później podstawę do skierowania się z prośbą o pomoc do Rzecznika Finansowego. Na stronie internetowej tej instytucji znajdziemy między innymi gotowy wzór formularza reklamacyjnego dla osoby, która chce uzyskać pełny zwrot prowizji z chwilówek.
Rzecznik Finansowy przygotował również kalkulator, na podstawie którego można obliczyć należny zwrot kosztów kredytu konsumenckiego (w tym pożyczki pozabankowej) po wcześniejszej spłacie długu. Pamiętajmy, że od nierozliczonej części zwrotu pożyczkodawca powinien zapłacić odsetki za opóźnienie. Ich wyliczenie nie jest łatwe. Dlatego wiele osób już na etapie złożenia reklamacji lub wystąpienia z wnioskiem o pomoc do Rzecznika Finansowego, potrzebuje wsparcia eksperta prawnego. Wynika to z faktu, że informacje podawane w mediach na temat rozliczenia nadpłat kredytów konsumenckich (w tym pożyczek pozabankowych) są niepełne.
Na przykład dość rzadko mówi się o tym, że zwrot prowizji z chwilówek oraz innych kredytów konsumenckich przy częściowej spłacie długu przed terminem przysługuje tylko wtedy, gdy doszło do skrócenia okresu spłaty (zobacz: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 49). Jeżeli częściowa, przedterminowa spłata zadłużenia nie skutkuje skróceniem okresu kredytowania, to zwrot prowizji z chwilówek (nawet częściowy) nie będzie uzasadniony. Ekspert prawny zna takie bardziej szczegółowe kwestie jak powyższa i dlatego może wyjaśnić, kiedy składanie reklamacji, wniosku o interwencję Rzecznika Finansowego, a nawet pozwu do sądu będzie nieuzasadnione. Dodatkowo prawnik może również zweryfikować wyliczenia dotyczące kwoty potencjalnego zwrotu.
