Restrukturyzacja przemysłu to temat, który w polskich warunkach kojarzy się przede wszystkim z bolesnymi zmianami w latach 90. minionego wieku. Warto jednak zdawać sobie sprawę, że w mniejszej skali restrukturyzacja przemysłu jest prowadzona przez cały czas. Jako przykład można wymienić działania mające na celu stopniowe wygaszania wydobycia węgla kamiennego. Poza tym kryzys energetyczny z lat 2022 – 2023 może dodatkowo zwiększyć liczbę firm wymagających restrukturyzacji. Właśnie dlatego postanowiliśmy wyjaśnić na czym polega restrukturyzacja przemysłu w polskich warunkach. Chodzi zarówno o ujęcie ogólnogospodarcze (makroekonomiczne), jak i sytuację pojedynczych firm. W tym drugim przypadku warto wspomnieć o postępowaniu restrukturyzacyjnym, które jako odrębny wariant rozwiązania problemów finansowych firm funkcjonuje dopiero od kilku lat.
W ramach odpowiedzi na tytułowe pytanie (Na czym polega restrukturyzacja przemysłu?) warto najpierw opisać analizowaną kwestię z perspektywy ogólnogospodarczej. Dotyczy ona nie tylko Polski, bo trzeba pamiętać, że restrukturyzacja całych gałęzi przemysłu była konieczna również w krajach Europy Zachodniej. Jako przykład można podać angielskie oraz zachodnioniemieckie górnictwo węglowe. Zgodnie z powszechnie akceptowaną definicją, restrukturyzacja przemysłu polega na zmianach obejmujących samą strukturę krajowego przemysłu oraz kwestie organizacyjne, własnościowe, strukturalne oraz technologiczne. W przypadku polskiego przemysłu, restrukturyzacja na początku lat 90. była wymuszona między innymi przez zakończenie dotowania firm oraz wybranych produktów z budżetu państwa, regres na dotychczasowych rynkach eksportowych (RWPG) i silną konkurencję ze strony zachodnich produktów.
Przykład Polski może dobrze tłumaczyć na czym polega restrukturyzacja przemysłu, choć rozwiązania zastosowane w celu restrukturyzowania, na czele z programem prywatyzacji wzbudzają dyskusje. Jednakże w literaturze przedmiotu nie znajdziemy sformułowań, które zaprzeczają temu, że restrukturyzacja przemysłu wiąże się też z negatywnymi skutkami. Chodzi m.in. o okresowy wzrost bezrobocia pracowników wcześniej zatrudnionych w bardziej tradycyjnych gałęziach przemysłu. Innym efektem restrukturyzacji może być przenoszenie produkcji do krajów słabiej rozwiniętych, gdzie obowiązują niższe normy w zakresie jakości produktów, bezpieczeństwa oraz higieny pracy, a także ekologii. Natomiast pozytywny efekt restrukturyzacji przemysłu polega przede wszystkim na wzmocnieniu konkurencyjności gospodarki w ujęciu międzynarodowym. W polskich warunkach korzystnym efektem było też np. ograniczenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
Jeżeli chodzi o odpowiedź na pytanie z tytułu (Na czym polega restrukturyzacja przemysłu?), to dla wielu czytelników bardziej konkretna może być kwestia restrukturyzacji pojedynczych przedsiębiorstw. Warto wziąć pod uwagę taką perspektywę mikroekonomiczną, bo już od kilku lat obowiązuje osobna ustawa z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2015 r. poz. 978). Ten akt prawny uchylił częściowo ustawę prawo upadłościowe i naprawcze poprzez „wymazanie” przepisów o postępowaniu naprawczym. Wspomniane postępowanie naprawcze nie cieszyło się zbyt dużą popularnością, więc ustawodawca postanowił wprowadzić osobne postępowanie restrukturyzacyjne.
Postępowanie restrukturyzacyjne mocno różni się od upadłościowego, ponieważ ma ono na celu właśnie uniknięcie upadłości likwidacyjnej. Ten cel można osiągnąć poprzez przeprowadzenie tzw. działań sanacyjnych i zawieranie układu z wierzycielami przez dłużnika zagrożonego niewypłacalnością. Restrukturyzacja w ramach ustawy z dnia 15 maja 2015 r. jest przeprowadzana w jednym z następujących wariantów:
Restrukturyzacja poprzez postępowanie sanacyjne polega na podjęciu działań, które poprawią kondycję finansową spółki. Co ważne, tak zwana sanacja firmy jest ułatwiona dzięki zawieszeniu wszczętych wcześniej postępowań egzekucyjnych (skierowanych do majątku przedsiębiorstwa). Na podstawie ustawy prawo restrukturyzacyjne, zawieszeniu po otwarciu postępowania układowego ulegają też wcześniej wszczęte postępowania egzekucyjne, które dotyczą wierzytelności objętej z mocy prawa układem. Ogólną zasadą jest wszczęcie postępowania układowego na wniosek dłużnika (zobacz art. 7 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne). Inicjatywa leży zatem po stronie władz przedsiębiorstwa borykającego się z problemami finansowymi. Poprzez restrukturyzację otrzymuje ono bowiem nie tylko czasową ochronę przed egzekucją komorniczą. Większa korzyść polega na możliwości wyprowadzenia firmy z kryzysu (nawet kosztem zwolnienia części załogi).
