Darmowy kredyt konsumencki to rozwiązanie, które jest wciąż dostępne na rynku. Niektóre firmy pożyczkowe oferują bowiem pierwsze pożyczenie pieniędzy zupełnie za darmo (pod warunkiem dotrzymania warunków spłaty). Czy można natomiast liczyć na darmowy kredyt konsumencki od banku, SKOK-u lub firmy pożyczkowej jeśli ten kredytodawca/pożyczkodawca złamie przepisy? Okazuje się, że tak! Coraz więcej osób słyszało o takim ciekawym rozwiązaniu prawnym, jak sankcja kredytu darmowego. Jednak wiedza o tym, kiedy konsument faktycznie może liczyć na darmowy kredyt wciąż jest niewielka. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić, kiedy darmowy kredyt konsumencki jest możliwy w świetle obowiązujących przepisów. Na końcu naszego artykułu czytelnik znajdzie dodatkowo odpowiedzi na częste pytania (FAQ) związane z sankcją kredytu darmowego. Zacznijmy jednak od kwestii zupełnie podstawowych.
Informacji o tym, jak działa darmowy kredyt konsumencki dla klienta instytucji finansowej, czyli sankcja kredytu darmowego, należy szukać w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. 2011 nr 126 poz. 715). Konkretniej rzecz ujmując, chodzi o artykuł 45 wspomnianej ustawy. Mówi on, że: “W przypadku naruszenia przez kredytodawcę art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 1–8, 10, 11, 14–17, art. 31–33, art. 33a i art. 36a–36c konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób ustalony w umowie”.
Jak widać, przepisy wskazują, że w razie naruszenia pewnych norm przez kredytodawcę (bank, SKOK lub firmę pozabankową) konsument będący dłużnikiem może po złożeniu pisemnego oświadczenia uwolnić się od obowiązku ponoszenia kosztu odsetek oraz kosztów pozaodsetkowych przewidzianych przez umowę kredytową. Uprawnienie konsumenta związane z sankcją kredytu darmowego wygasa po upływie roku od wykonania umowy. Pod pojęciem wykonania umowy należy rozumieć ostateczne rozliczenie stron, które obejmuje również ewentualne koszty dodatkowe, takie jak na przykład odsetki za opóźnienie.
Ustawa o kredycie konsumenckim informuje również, jak należy rozstrzygnąć sprawę w razie nieustalenia przez kredytodawcę terminu spłaty kredytu lub zasad i terminów spłaty. Taki brak doprecyzowania podstawowych kwestii jest jednak rzadki w praktyce. Warto poświęcić większą uwagę przesłankom, które sprawiają, że darmowy kredyt konsumencki jest możliwy. Nie tylko czytelnikom, ale również wielu prawnikom niewiele mogą bowiem mówić przepisy wymienione przez artykuł 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Warto więc wyjaśnić, jakie naruszenia przepisów przez instytucję finansową mogą skutkować pozbawieniem tego kredytodawcy odsetek i pozostałych przychodów. Chodzi o przepisy, które regulują:
Darmowy kredyt konsumencki jest możliwy jeśli doszło do naruszenia przynajmniej jednego z powyższych przepisów. W praktyce sankcja kredytu darmowego bywa najczęściej stosowana jeśli miały miejsce następujące uchybienia:
Co ważne, wskazany przez ustawę katalog “grzechów” kredytodawcy jest zamknięty i nie należy go rozszerzać – nawet tłumacząc takie postępowanie interesem konsumenta. Tak więc, darmowy kredyt konsumencki nie będzie możliwy jako kara dla kredytodawcy na przykład jeśli konsumentowi nie doręczono umowy na trwałym nośniku (pomimo obowiązku wynikającego z art. 29 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim). W tej kwestii nie ma jednak zupełnej jednomyślności, o czym świadczy na przykład Wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 10 października 2022 r. (sygn. akt: XIV C 849/21) karający kredytodawcę za niewłaściwe zastosowanie przepisów dotyczących oceny zdolności kredytowej.
Powyższe informacje są bardzo cenne, ale mimo tego nie wyczerpują ciekawego tematu, jakim jest darmowy kredyt konsumencki oraz sankcja kredytu darmowego. Istnieją bowiem też pewne bardziej szczegółowe aspekty związane z art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Teraz opiszemy niektóre z nich opierając się na literaturze prawniczej i orzecznictwie sądów. Chodzi między innymi o to, na kim spoczywa ciężar dowodu dotyczący naruszenia lub nienaruszenia przepisów przez kredytodawcę. Okazuje się, że właściwe dowody powinien przedstawić konsument jako strona, która niewątpliwie skorzysta z zerowych kosztów kredytowych. Potwierdzenie stanowi na przykład Wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi z dnia 9 czerwca 2022 r. (sygnatura akt: I C 1695/21).
Teoretycy czasem spierają się, czy sankcja kredytu darmowego powstaje z mocy prawa, czy też do jej zastosowania konieczne jest wcześniejsze złożenie kredytodawcy pisemnego oświadczenia (zobacz cytowany wcześniej art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim). Znaczenie tego sporu z punktu widzenia konsumentów pomniejsza fakt, że w praktyce sądy zawsze rozstrzygały o uprawnieniu konsumenta do darmowego kredytu, które było poprzedzone złożeniem odpowiedniego oświadczenia. Nie należy więc pomijać tego wymogu związanego z poinformowaniem kredytodawcy o chęci uniknięcia kosztów.
Dobrą wiadomością dla konsumenta wydaje się fakt, że zdaniem większości sądów, które zajmowały stanowisko w tym temacie, wypowiedzenie umowy kredytu konsumenckiego nie powoduje wygaśnięcia prawa do skorzystania z sankcji kredytu darmowego (zobacz: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 45). Taka zasada dotyczy również sytuacji, w której umowa kredytu konsumenckiego została wypowiedziana przez bank na skutek utraty zdolności kredytowej przez klienta (patrz: artykuł 75 prawa bankowego). Zatem wypowiedzenie umowy nie chroni kredytodawcy przed skutkami wcześniejszych zaniedbań. Można to uznać za zasadę spójną z ogólnym celem opisywanych przepisów, jakim jest ochrona praw konsumenta.
Czy oświadczenie związane z sankcją kredytu darmowego konsument może złożyć poza postępowaniem sądowym?
Jak najbardziej, bo do skorzystania z sankcji kredytu darmowego nie jest wymagany spór sądowy. Potrzebne oświadczenie pisemne można złożyć kredytodawcy i uznaje się je za doręczone wówczas, gdy instytucja finansowa mogła zapoznać się z jego treścią. Warto oczywiście pamiętać, że uprawnienie konsumenta, który liczy na darmowy kredyt konsumencki może być kwestionowane przez bank, SKOK lub firmę pożyczkową. W takiej sytuacji, porada eksperta prawnego będzie niezbędna. Oczywiście, warto z niej skorzystać również wcześniej – jeszcze przed doręczeniem instytucji finansowej wymaganego oświadczenia.
Jakie są w praktyce konsekwencje zastosowania sankcji kredytu darmowego?
Mowa o dwóch głównych skutkach: wygaśnięciu roszczeń kredytodawcy wobec konsumenta o zapłatę odsetek i innych kosztów kredytu konsumenckiego oraz o powstaniu uprawnienia konsumenta o zwrot wcześniej pobranych przez instytucję finansową kwot, które utraciły podstawę prawną.
