Co to jest darmowy kredyt – orzeczenia TSUE rozwiały wątpliwości?

Jeżeli chodzi o sankcję kredytu darmowego (SKD), to z pewnością sytuacja prawna jest ciekawa. Z jednej strony, liczba pozwów złożonych przez konsumentów cały czas bowiem rośnie. Władze Związku Banków Polskich niedawno poinformowały o ponad 12 000 powództw przeciwko członkom tej instytucji pod koniec 2024 r. (mowa oczywiście o pozwach dotyczących wyłącznie SKD). Z drugiej strony, do końca 2024 r. nie wszystkie kwestie prawne związane z tematyką sankcji kredytu darmowego zostały należycie wyjaśnione. Krajowe sądy wciąż miały wątpliwości prawne, o czym świadczy chociażby liczba pytań prejudycjalnych skierowanych do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wyjaśniamy, czy niedawne orzeczenie TSUE z lutego 2025 roku dotyczące sankcji kredytu darmowego odpowiedziało na wszystkie istotne pytania (np. “Co to jest darmowy kredyt?”, a także “Jak stosować sankcję kredytu darmowego?”).

Lutowy wyrok TSUE: ważny, lecz nie wyjaśnia wszystkiego

Krajowe media wiele uwagi poświęciły lutowemu wyrokowi Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Przypomnijmy, że chodzi o Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13 lutego 2025 r. w sprawie C-472/23. Stanowił on odpowiedź na pytania warszawskiego sądu (zobacz: Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie w dniu 25 lipca 2023 r.). Okoliczności oraz znaczenie wyroku TSUE z lutego 2025 r. już omawialiśmy w jednym z naszych poprzednich artykułów, który cechował się bardzo dużą objętością (zobacz ten tekst). Jednakże warto przypomnieć skrótowo najważniejsze wnioski, które wypływają z lutowego orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Są one następujące:

• Samo podanie zawyżonego poziomu RRSO (na skutek kredytowania prowizji uznanego przez krajowy sąd za nieuczciwe) nie można uznać za naruszenie obowiązku informacyjnego przez kredytodawcę. Natomiast taka sytuacja pozbawia konsumenta możliwości dokonania właściwej oceny wysokości swojego zobowiązania wobec banku. TSUE wyjaśnił, że wskazanie w umowie RRSO, którego wysokość nie odzwierciedla wiernie wszystkich kosztów kredytowych, pozbawia konsumenta możliwości określenia zakresu jego zobowiązania (tak samo jak brak wskazania tej stopy – tj. rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania).
• Praktyka kredytodawców (w badanej sprawie: Alior Banku) polegająca na wyznaczaniu licznych warunków zmiany opłat i prowizji może stanowić naruszenie obowiązków informacyjnych i skutkować zastosowaniem sankcji kredytu darmowego jeśli nie istnieje możliwość zweryfikowania przez konsumenta zaistnienia wspomnianych okoliczności (warunków zmiany opłat), a także ich przełożenia na koszty świadczenia usług przez bank. Mowa o sytuacji, w której właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny konsument nie jest w stanie zweryfikować wystąpienia warunków zmiany opłat ani ich wpływu na koszty banku, a dodatkowo opisywany problem podważa możliwość dokonania przez konsumenta oceny jego zobowiązania finansowego.
• Trzeci wniosek z lutowego wyroku TSUE w największym stopniu odpowiada na zasadnicze, tytułowe pytanie (Co to jest darmowy kredyt?), ponieważ Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdził właściwy sposób wprowadzenia unijnych przepisów do polskiego prawa. Zdaniem TSUE, przewidziana przez polskie prawo kara dla instytucji finansowej w postaci pozbawienia wynagrodzenia kredytowego (głównie odsetek i prowizji) może być uznana za nieproporcjonalną tylko w razie uchybień informacyjnych kredytodawcy, które zupełnie nie wpływają na możliwość oceny przez konsumenta zakresu jego zobowiązania.

Osoby zainteresowane szerszą analizą najnowszego orzeczenia TSUE w sprawie sankcji kredytu darmowego, zapraszamy do lektury tego wyroku, który został przetłumaczony na język polski. Pomimo dużego znaczenia wyroku TSUE w sprawie C-472/23 trudno uznać, że definitywnie odpowiedział on na takie pytania jak na przykład “Co to jest darmowy kredyt?” lub “Jak działa sankcja kredytu darmowego?”. Pewne wątpliwości nadal są widoczne, ale ich rozstrzygnięcie prawdopodobnie będzie tylko kwestią czasu. Poniżej wyjaśniamy dlaczego.

Kolejne unijne wyroki będą dotyczy np. kredytowania prowizji

W ramach odpowiedzi na wyrok TSUE z lutego 2025 roku, natychmiast pojawiły się komentarze wskazujące, że unijny trybunał nie zajął stanowiska w jednej z najgorętszych obecnie kwestii dotyczących SKD. Chodzi oczywiście o dopuszczalność kredytowania prowizji, czyli pobierania odsetek od kwoty, którą bank niejako pożycza konsumentowi w celu zwolnienia go z obowiązku opłacania prowizji za udzielenie kredytu (prowizji przygotowawczej). Jeżeli przeanalizujemy cały wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, to można dowiedzieć się, dlaczego wspomniana instytucja nie zabrała głosu w sprawie dopuszczalności kredytowania prowizji. Otóż, unijny trybunał uznał, że tej kwestii bezpośrednio nie dotyczyło zapytanie polskiego sądu.

Wydaje się jednak przesądzone, że temat dopuszczalności kredytowania prowizji niebawem powróci w ramach kolejnych odpowiedzi TSUE na pytania polskich sądów. Ten wątek pojawił się bowiem w zapytaniach do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skierowanych przez:

• łódzki sąd rejonowy w dniu 23 lipca 2024 r. (zobacz: Postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 23 lipca 2024 r. – sygnatura akt: XVIII C 1233/23)
• krakowski sąd okręgowy w dniu 12 stycznia 2024 r. (zobacz: Postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 12 stycznia 2024 r. – sygnatura akt: I C 1248/23)

Naturalnie, dopuszczalność kredytowania prowizji to nie jedyny aspekt związany z sankcją kredytu darmowego, który niebawem będzie badał TSUE. Przykładowo, na przełomie 2024 r. oraz 2025 r. białostocki sąd rejonowy zapytał unijny trybunał o to, czy podczas rozpatrywania sprawy sędziowie powinni oceniać nie tylko naruszenia przepisów wskazane przez kredytobiorcę w pozwie. Innymi słowy, chodzi o to, czy sąd działając niejako z urzędu musi badać całą umowę kredytową pod kątem możliwości wystąpienia innych przesłanek do zastosowania sankcji kredytu darmowego. To istotna kwestia, której prokonsumencka ocena może być kluczowa dla kredytobiorców. Warto dodać, że pytanie białostockiego sądu wkracza na obszar szerszych teoretycznych rozważań odnośnie tego, co to jest darmowy kredyt, a także jak mocno ciężar dowodu w sprawie o SKD spoczywa na konsumencie.

Co to jest darmowy kredyt – odpowiedź też w polskich sądach

Pomimo dużej wagi orzeczeń TSUE warto pamiętać, że to rodzime sądy, a nie unijny trybunał orzekają w konkretnych sprawach dotyczących sankcji kredytu darmowego. To ważna uwaga, ponieważ orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej bywają ogólne. Przykładowo, w kontekście nieprzejrzystych warunków zmiany opłat i prowizji TSUE zastrzegł, że o naruszeniu obowiązków informacyjnych może być mowa jeśli dostatecznie uważny i rozsądny konsument nie jest w stanie zweryfikować wystąpienia warunków zmiany opłat ani ich wpływu na te opłaty, a także opisywany problem podważa możliwość dokonania przez konsumenta oceny jego zobowiązania (zobacz powyższy punkt 2).

Do krajowego sądu należy ocena, czy wymienione okoliczności faktycznie miały miejsce. Innymi słowy, niektóre orzeczenia TSUE lub ich fragmenty udzielają rodzimym sądom jedynie wskazówek. Właśnie dlatego należy śledzić kolejne wyroki sądowe, które odpowiadają na pytanie co to jest darmowy kredyt (sankcja kredytu darmowego), a także jak powinna funkcjonować SKD. W naszych kolejnych artykułach poświęconych tematyce darmowego kredytu, na pewno będziemy prezentować ciekawe przykłady orzecznictwa sądowego.

Przeczytaj nasze wcześniejsze artykuły z przykładami wyroków sądowych:

• Sankcja kredytu darmowego 2022 r. – 2024 r. – ciekawe wyroki
• Darmowy kredyt: orzeczenia sądów coraz lepsze dla klientów banków?