W ostatnich latach krajowe banki udzieliły bardzo wiele kredytów gotówkowych. Są to najpopularniejsze produkty kredytowe dla konsumentów, co potwierdzają dane BIK. Mówią one, że pod koniec 2024 r. krajowe banki obsługiwały około 7,7 miliona kredytów gotówkowych, których wartość przekraczała 170 mld zł. Trudno się więc dziwić, że coraz częstszy darmowy kredyt gotówkowy wzbudza obawy banków jako perspektywa związana z zastosowaniem przez konsumentów sankcji kredytu darmowego. Takie obawy są uzasadnione, bo w 2024 roku widzieliśmy rosnące zainteresowanie sankcją kredytu darmowego. Warto zatem odpowiedzieć na pytanie, czy darmowy kredyt gotówkowy faktycznie będzie w 2025 r. przedmiotem większej liczby pozwów przeciwko bankom. Należy wziąć pod uwagę między innymi wpływ spodziewanego stanowiska TSUE.
Na wstępie warto przypomnieć, że artykuł 45 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. 2011 nr 126 poz. 715) obowiązuje od 17 czerwca 2011 r. W tym czasie doczekał się on tylko jednej zmiany, która rozszerzała zakres zastosowania sankcji kredytu darmowego na przypadki związane z naliczaniem zbyt wysokich kosztów kredytowych (od 11 marca 2016 roku). Od 2011 r. nie zmienił się natomiast ogólny sens i cel wspomnianego artykułu 45 ustawy o kredycie konsumenckim, który pozwala konsumentowi na zwolnienie z kosztów kredytowych w razie jednego z wymienionych zaniedbań kredytodawcy (np. w przypadku uchybień dotyczących formy i zawartości umowy o kredyt konsumencki).
Czy dość długi już czas obowiązywania przepisów, które regulują darmowy kredyt gotówkowy oraz każdy inny darmowy kredyt konsumencki (poprzez sankcję kredytu darmowego) sprawił, że wszystko jest jasne w kwestii zwalniania konsumentów z kosztów? Okazuje się, że nie – pomimo całkiem sporej liczby wyroków, które już zapadły przed polskimi sądami. Warto w tym kontekście pamiętać, że przez pierwsze lata obowiązywania, sankcja kredytu darmowego nie była postrzegana jako popularne rozwiązanie. W związku z powyższym, sądy rozstrzygały mniej sporów związanych z “wyzerowaniem” kosztów kredytowych dla konsumentów.
O pojawiających się wątpliwościach sądów świadczą między innymi pytania prejudycjalne, które w ostatnim czasie krajowi sędziowie kierowali do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wspomniane pytania, a raczej odpowiedzi na nie, które zaprezentuje TSUE mogą mieć duże znaczenie w kontekście liczby wniosków o darmowy kredyt gotówkowy w 2025 roku. Liczne pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynikają z faktu, iż sankcja kredytu darmowego jest rozwiązaniem dopuszczalnym przez prawo unijne. Konkretniej rzecz ujmując, chodzi o Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG.
Skoro niedawne pytania prejudycjalne są tak ważne, to warto pokrótce wyjaśnić, czego właściwie one dotyczą. Przykładowo, na przełomie 2024 r. i 2025 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku zapytał TSUE:
Pozytywna dla konsumentów odpowiedź TSUE na wszystkie wymienione pytania (oznaczone sygnaturą C-831/24) mogłaby znacząco zwiększyć liczbę pozwów o darmowy kredyt gotówkowy, a także powództw zakładających zastosowanie sankcji kredytu darmowego w przypadku pozostałych kredytów konsumenckich (np. pożyczek pozabankowych). Chodzi zwłaszcza o pierwsze z powyższych pytań. Pozytywna odpowiedź TSUE na to pytanie, która wydaje się prawdopodobna, mogłaby ułatwić konsumentom dochodzenie roszczeń. Chodzi o to, że sąd musiałby z urzędu analizować całą umowę kredytową. Białostocki sąd opowiada się za właśnie taką wykładnią przepisów. Musimy jednak pamiętać, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej może odpowiedzieć na powyższe pytania dopiero w 2026 r.
Wcześniej prawdopodobnie pojawi się stanowisko TSUE dotyczące zadanych w 2023 r. i 2024 r. pytań o sankcję kredytu darmowego i darmowy kredyt gotówkowy. Przykładowo, pod koniec stycznia 2024 r. Sąd Okręgowy w Krakowie skierował do TSUE dwa ważne pytania prejudycjalne, które zostały zarejestrowane pod sygnaturą C-71/24. Pierwsze z nich dotyczy pobierania odsetek od kredytowanej prowizji przygotowawczej w kredytach gotówkowych, czyli rozwiązania, które było powszechną praktyką w ostatnich latach. Drugie z pytań krakowskiego sądu odnosi się do kwestii koniecznego informowania konsumenta o tym, że odsetki są naliczane nie tylko od kwoty mu wypłaconej, ale też z uwzględnieniem kredytowanych kosztów kredytu.
Należy wspomnieć o jeszcze jednym zestawie pytań prejudycjalnych. Chodzi o pytania do TSUE, które w lipcu 2024 r. zadał Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi (zobacz: Postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 23 lipca 2024 r. – sygnatura akt: XVIII C 1233/23). Tym razem padło aż sześć pytań, które dotyczą:
Powyższe pytania, które zadał łódzki sąd wydają się najbardziej kompleksowe i obszerne. Nie można wykluczać, że stanowisko TSUE dotyczące wątpliwości zgłoszonych przez sąd z Łodzi zobaczymy jeszcze w 2025 roku.
Powyżej zwróciliśmy uwagę na pytania prejudycjalne do TSUE, ponieważ mogą one wpłynąć na liczbę pozwów o darmowy kredyt gotówkowy. Wydaje się jednak, że w 2025 r. liczba wspomnianych powództw wzrośnie także ze względu na wcześniejsze, generalnie korzystne dla konsumentów orzecznictwo krajowych sądów. Warto też dodać, że rośnie świadomość społeczna dotycząca sankcji kredytu darmowego – między innymi na skutek licznych publikacji medialnych. Poza tym nawet informacje o spodziewanych, korzystnych dla konsumentów stanowiskach TSUE mogą zwiększyć liczbę pozwów wpływających do sądów.
Spodziewany w 2025 r. i kolejnych latach wzrost liczby pozwów dotyczących sankcji kredytu darmowego oznacza, że wzrośnie popyt na usługi prawne. Warto więc zwrócić uwagę osób pozywających banki o darmowy kredyt gotówkowy na ważny aspekt, jakim jest konieczność wyboru odpowiednich pełnomocników procesowych. Dla typowego konsumenta, skorzystanie z usług kancelarii prawnej stanowi konieczność. Warto jednak wybierać podmioty, które już posiadają dobre opinie byłych klientów i wypracowaną pozycję rynkową. Wzrost liczby pozwów o darmowy kredyt gotówkowy może bowiem spowodować pojawienie się na rynku kancelarii, które niekoniecznie będą konkurowały jakością świadczonych usług.
