Pożyczki pozabankowe pomimo swojej średniej wartości mniejszej niż w przypadku kredytów są tym elementem budżetów domowych Polaków, którego na pewno nie można lekceważyć. Tym bardziej, że pozabankowe zobowiązania są obecnie dużo bardziej popularne niż chociażby 15 lat temu. Dane Biura Informacji Kredytowej wskazują, że pod koniec 2024 r. aktywne były około 4 miliony pożyczek pozabankowych, a łączna wartość tych zobowiązań zbliżała się już do 10 miliardów złotych. Pozabankowe pożyczki od dawna nie są już tylko zobowiązaniami o małej wartości (np. 500 zł) zaciągniętymi dla poratowania budżetu domowego. Właśnie dlatego zwracamy uwagę, że darmowy kredyt konsumencki (dzięki sankcji kredytu darmowego) jest możliwy również w przypadku pożyczek pozabankowych.
Wydaje się, że na wstępie warto przypomnieć pewien fakt, o którym dość często zapominają kredytobiorcy oraz pożyczkobiorcy. Mówiąc najogólniej chodzi o fakt, że pożyczki pozabankowe zaciągane na cele bezpośrednio niezwiązane z działalnością gospodarczą lub zawodową dłużnika również należą do kredytów konsumenckich (regulowanych przez ustawę z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim). Wspomniana ustawa z kolei określa na jakich zasadach możliwy jest darmowy kredyt konsumencki – dzięki zastosowaniu sankcji kredytu darmowego jako swoistej kary za zaniedbania instytucji finansowej. Innymi słowy, gdyby pożyczki pozabankowe nie były rodzajem kredytów konsumenckich, to zastosowanie w ich przypadku sankcji kredytu darmowego okazałoby się niemożliwe.
Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim wyraźnie wskazuje, że jej przepisy należy stosować do pożyczek udzielanych przez tak zwane instytucje pożyczkowe. Pod tym pojęciem kryją się popularne firmy pozabankowe. Ta sama ustawa wskazuje również, że za umowę o kredyt konsumencki uznaje się umowę pożyczki. Taka kwalifikacja ma znaczenie tylko z punktu widzenia przepisów dotyczących ochrony konsumenta i nie zmienia faktu, że umowa pożyczki pozostaje pożyczką w rozumieniu kodeksu cywilnego. Poza tym pamiętajmy, że firmy pozabankowe nie mogą udzielać kredytów, bo ustawowy monopol w tym względzie mają banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK-i).
Skoro już wiemy, dlaczego sankcja kredytu darmowego dotyczy również pożyczek pozabankowych, to warto wyjaśnić, na jakich zasadach darmowy kredyt konsumencki jest możliwy w odniesieniu do pożyczki pozabankowej. Odpowiedzi na to pytanie udziela nam artykuł 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Warto zwrócić uwagę, że ten przepis nie wprowadza rozróżnienia dotyczącego pożyczek pozabankowych oraz innych kredytów konsumenckich. To oznacza, że darmowy kredyt konsumencki w odniesieniu do pożyczki pozabankowej jest możliwy na dokładnie takich zasadach, jak w przypadku popularnych kredytów gotówkowych.
Również literatura potwierdza, że sankcja kredytu darmowego w przypadku pożyczek pozabankowych funkcjonuje na zasadach dotyczących innych kredytów konsumenckich (zobacz na przykład: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2023, art. 45). Oczywiście, muszą to być pożyczki pozabankowe o charakterze konsumenckim. Warto o tym pamiętać, bo na rynku dostępne są czasem również pożyczki pozabankowe dla firm. Takie produkty finansowe są jednak wyłączone z zakresu działania ustawy o kredycie konsumenckim i tym samym ich koszty nie mogą zostać obniżone z wykorzystaniem sankcji kredytu darmowego.
Wielu czytelników mogło wcześniej bliżej nie interesować się tematem sankcji kredytu darmowego. Warto zatem wyjaśnić na jakich zasadach darmowy kredyt konsumencki jest w ogóle możliwy. Będzie to równocześnie odpowiedź na pytanie o zasady możliwego “wyzerowania” kosztów pożyczki pozabankowej. Wspomniany wcześniej artykuł 45 ustawy o kredycie konsumenckim dokładnie określa przesłanki zastosowania sankcji kredytu darmowego. Ma to być dla kredytodawcy/pożyczkodawcy kara za poważne zaniedbania w stosunku do konsumenta (na przykład niezamieszczenie w umowie kredytowej wymaganych informacji).
Ustawa o kredycie konsumenckim dokładnie wymienia sytuacje, w których możliwe jest zastosowanie sankcji kredytu darmowego. Chodzi o następujące przypadki naruszeń przepisów, które uprawniają konsumenta (po złożeniu stosownego oświadczenia) do zwracania kredytu bez kosztów:
Generalnie przyjmuje się, że sankcja kredytu darmowego wprowadzająca darmowy kredyt konsumencki może stanowić karę tylko w przypadku przynajmniej jednego z wymienionych wyżej naruszeń (wskazanych przez art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim). Ten pogląd nie jest jednak całkowicie akceptowany i zdarzają się wyroki uprawniające konsumenta do zwolnienia z kosztów pożyczkowych nawet w przypadkach zaniedbań kredytodawcy niewymienionych przez ustawę (zobacz na przykład: Wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 10 października 2022 r. – sygnatura akt: XIV C 849/21).
Ze względu na zastosowanie standardowych przepisów w odniesieniu do pożyczek pozabankowych, dochodzenie przez konsumenta (pożyczkobiorcę) roszczeń związanych z sankcją kredytu darmowego wygląda podobnie, jak w przypadku kredytów z banków i SKOK-ów. Warto pamiętać, że konsument powinien złożyć odpowiednie oświadczenie o zamiarze skorzystania z sankcji kredytu darmowego najpóźniej w ciągu roku od wykonania umowy. Pod pojęciem wykonania umowy kredytu konsumenckiego rozumiemy ostateczne rozliczenie się przez strony – zarówno przez dłużnika (związane z koniecznością spłaty długu oraz odsetek), jak i pożyczkodawcę. W przypadku pożyczkodawcy, rozliczenie może dotyczyć na przykład zwrotu nadpłat dokonanych przez klienta.
W praktyce osoba uważająca, że przysługuje jej darmowy kredyt konsumencki musi się liczyć z koniecznością wykorzystania drogi sądowej. Instytucje finansowe często negatywnie reagują bowiem na złożone oświadczenie konsumenta – nawet w sytuacjach, kiedy sprawa wydaje się dość oczywista z obiektywnego punktu widzenia, a zaniedbania pożyczkodawcy można wykazać przed sądem (zwłaszcza z pomocą profesjonalnego pełnomocnika). Negatywne nastawienie instytucji finansowych do wszystkich roszczeń konsumentów ma dość oczywisty cel. Po prostu chodzi o zniechęcenie potencjalnego powoda do wkroczenia na drogę sądową. Ta taktyka z czasem staje się jednak coraz mniej skuteczna.
Osoby zainteresowane oszczędnościami, jakie daje darmowy kredyt konsumencki, na pewno nie powinny się zniechęcać negatywnym nastawieniem instytucji finansowej. Tym bardziej, że orzecznictwo jest korzystne dla konsumentów, którzy podpisali wadliwie skonstruowaną umowę kredytu konsumenckiego lub zostali obciążeni zbyt wysokimi kosztami (opłatami naliczonymi po opóźnieniu w spłacie kredytu i/lub pozaodsetkowymi kosztami kredytu). Pozywanie firm pozabankowych zdarza się coraz częściej – wraz z rosnącą świadomością prawną pożyczkobiorców. Warto dodać, że w przypadku firm pożyczkowych uchybienia związane na przykład ze złą konstrukcją umów zdarzają się często (niekiedy częściej niż w przypadku banków). Innym, nierzadkim “grzechem” pożyczkodawców jest zaliczanie kosztów pozaodsetkowych na poczet całkowitej kwoty pożyczki. Ekspert prawny po zapoznaniu się z umową pożyczki oceni, czy są widoczne również inne naruszenia przepisów.
