Dlaczego pożyczać pieniądze od firmy pożyczkowej, SKOK-u lub banku, skoro do wyboru jest oferta pożyczek prywatnych? Całkiem spora grupa osób wychodzi właśnie z takiego założenia. Wśród nich znajdziemy również dłużników, którzy już wcześniej korzystali z tak zwanych pożyczek prywatnych. Jeszcze piętnaście – dwadzieścia lat temu takie pożyczki kojarzyły się głównie z pomocą finansową udzielaną w gronie rodziny. Obecnie sytuacja wygląda jednak inaczej – między innymi ze względu na popularność pożyczek społecznościowych. Pożyczka prywatna obecnie nie jest zupełnym marginesem na rynku pożyczkowym pod względem popularności. Osoby korzystające z takiej oferty muszą jednak pamiętać o ograniczonej ochronie prawnej. Czy to oznacza również brak możliwości skorzystania z sankcji kredytu darmowego? Wyjaśniamy.
Ewentualne objęcie pożyczki prywatnej przepisami umożliwiającymi skorzystanie z sankcji kredytu darmowego byłoby możliwe, gdyby pożyczka prywatna mieściła się w zakresie działania ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1497 z późn. zm.). Przypomnijmy, że o sankcji kredytu darmowego mówi artykuł 45 tej ustawy. Wskazuje on, że w razie naruszenia przez kredytodawcę określonych zasad (dotyczących najczęściej zawartości i formy umowy o kredyt lub poziomu kosztów), dłużnik po złożeniu stosownego oświadczenia może zwrócić pieniądze bez praktycznie wszystkich kosztów. To oznacza raty bezodsetkowe na przyszłość oraz rozliczenie nadpłaty związanej z wcześniejszą spłatą rat.
Wspomniane dobrodziejstwa są możliwe dla kredytobiorcy pod warunkiem, że zaciągnął on kredyt konsumencki. Czym jest taki kredyt? Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. definiuje umowę kredytu konsumenckiego jako: “umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi”. Wbrew pozorom, w definicji kredytu konsumenckiego mieści się również pożyczka pozabankowa na cele prywatne. Kluczowe znaczenie w kontekście odpowiedzi na pytanie, czy pożyczka prywatna jest objęta przepisami konsumenckimi, będzie mieć jednak wzmianka o konsumencie oraz kredytodawcy w cytowanej wyżej definicji.
Umowę o kredyt konsumencki podpisuje konsument z kredytodawcą. Kredytodawca jest definiowany jako: “przedsiębiorca w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu”. Natomiast konsument w ustawie o kredycie konsumenckim został zdefiniowany tak samo jak w kodeksie cywilnym – jako osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Co ważne, status osoby fizycznej jako konsumenta musi być oceniany na chwilę dokonywania czynności prawnej – np. podpisania umowy kredytu (zobacz: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 lutego 2012 r. – sygnatura akt: V ACa 96/12).
Jak widzimy, ustawa o kredycie konsumenckim znajduje zastosowanie do kredytów konsumenckich, których wyspecjalizowane firmy (banki, SKOK-i oraz firmy pozabankowe) udzielają swoim klientom na potrzeby bezpośrednio niezwiązane z działalnością gospodarczą oraz zawodową. To ważna kwestia w kontekście tego, czy pożyczka prywatna rozumiana jako oferta “nieprzedsiębiorcy” podlega przepisom ustawy o kredycie konsumenckim. Co do zasady, kredytodawcami w rozumieniu ustawy o kredycie konsumenckim mogą być jedynie banki, instytucje kredytowe, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz instytucje pożyczkowe (zobacz: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. IV, LEX/el. 2025, art. 5).
Powyższy tok rozumowania sugeruje, że pożyczka prywatna nie podlega przepisom ustawy o kredycie konsumenckim. To bez wątpienia słuszny wniosek jeśli przyjmiemy, że pod pojęciem pożyczki prywatnej rozumiana jest pożyczka udzielana poza działalnością gospodarczą. Co ważne, chodzi zarówno o działalność gospodarczą zarejestrowaną, jak i niezarejestrowaną (zobacz: T. Czech [w:] Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. IV, LEX/el. 2025, art. 5). Tutaj mogą pojawiać się wątpliwości dotyczące tych osób udzielających pożyczek prywatnych, które ze względu na regularność swojej działalności pożyczkowej spełniają kryteria do uznania tego źródła zarobku za działalność gospodarczą.
Klienci takich nieformalnych przedsiębiorców pożyczkowych, teoretycznie powinni być objęci przepisami konsumenckimi. Jednak dochodzenie uprawnień z tytułu ustawy o kredycie konsumenckim prawdopodobnie wymagałoby wstąpienia na drogę sądową i byłoby skomplikowane. Można zatem uznać, że pożyczka prywatna oprócz zalet związanych z mniejszą formalizacją, posiada również istotną wadę, a mianowicie brak ochrony dla dłużnika wynikającej z ustawy o kredycie konsumenckim. Natomiast po stronie zalet, jakie posiada pożyczka prywatna można zapisać większą swobodę kontraktową stron. Poza tym pożyczkodawca nie musi np. spełniać ustawowych wymogów związanych z oceną wiarygodności i zdolności kredytowej wnioskodawcy (zobacz: artykuł 9a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim).
W nawiązaniu do powyższych informacji warto zwrócić uwagę, że jeszcze do niedawna pożyczka prywatna cechowała się brakiem dodatkowych środków ochronnych dla dłużnika. Taka sytuacja była jednak nadużywana przez nieuczciwe osoby oferujące prywatne pożyczki dla zadłużonych. W odpowiedzi ustawodawca wprowadził pewne rozwiązania prawne. Nie mogły się one oczywiście znaleźć w ustawie o kredycie konsumenckim, gdyż jak już wyjaśnialiśmy powyżej, pożyczka prywatna nie mieści się w definicji kredytu konsumenckiego. Zatem dodatkowe zabezpieczenia dla dłużników będących osobami fizycznymi wprowadzono do kodeksu cywilnego. Pamiętajmy, że ten akt prawny określa ogólne zasady funkcjonowania umowy pożyczki (niekoniecznie pieniężnej).
Warto wiedzieć, że od 18 grudnia 2022 r. obowiązują następujące rozwiązania chroniące osobę fizyczną, która zawiera umowę pożyczki prywatnej (artykuł 720 (1) – 720 (5) kodeksu cywilnego) :
Jak widać, ustawodawca postanowił wprowadzić pewną namiastkę ochrony konsumenckiej w sytuacji, gdy pożyczka prywatna jest zaciągana przez osobę fizyczną na potrzeby niezwiązane bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby. Wówczas kredytobiorca nie jest konsumentem, bo jak już wiemy cechą konsumenta jest zawarcie umowy z przedsiębiorcą. Mimo tego, kodeks cywilny od końca 2022 r. przewiduje dodatkowe środki ochronne dla pożyczkobiorców. Nie znajdziemy wśród nich jednak sankcji kredytu darmowego. Można przypuszczać, że na razie sytuacja w tym zakresie nie ulegnie żadnej zmianie.
