Skojarzenia Polaków z postępowaniem upadłościowym dotyczą najczęściej obejmowania firm taką procedurą oraz zwolnień, które bywają efektem niewypłacalności przedsiębiorcy. Pomimo rosnącej popularności upadłości konsumenckiej, jeszcze nie wszyscy rodacy zdają sobie sprawę, że upaść pod względem prawnym mogą nie tylko przedsiębiorcy. Kolejne częste skojarzenie wiąże się z rzekomo długim czasem trwania postępowania upadłościowego. Faktem jest, że niektóre upadłości bywają długotrwałe i wieloetapowe. Mówimy tutaj jednak o procedurach dotyczących dużych firm. W przypadku upadłości konsumenckiej, sytuacja wygląda nieco inaczej. Wspomniana upadłość osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej może być bowiem szybką i sprawną procedurą. Dla każdego konsumenta zamierzającego rozpocząć postępowanie upadłościowe, etapy takiej procedury są bardzo ważną kwestią. Postanowiliśmy zatem dokładnie je opisać w chronologicznej kolejności.
Wiele postępowań administracyjnych i sądowych rozpoczyna się od złożenia formalnego wniosku. Postępowanie upadłościowe konsumenta nie stanowi wyjątku pod tym względem. Ustawa prawo upadłościowe wskazuje, że wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego konsumenta i ogłoszenie upadłości może złożyć tylko sam dłużnik niespełniający warunków do przeprowadzenia procedury upadłościowej na ogólnych warunkach (dotyczących przedsiębiorców). Od zasady związanej z możliwością złożenia wniosku tylko przez dłużnika istnieje jeden wyjątek. Mowa o tak zwanym modelu mieszanym postępowania upadłościowego, który jest stosowany jeśli nie upłynął jeszcze rok od:
Najważniejszą cechą szczególną modelu mieszanego jest możliwość zgłoszenia wniosku o upadłość przez wierzyciela dłużnika. Postępowanie względem konsumenta może zostać wszczęte na wniosek wierzyciela między innymi wtedy, gdy sam dłużnik nie składał wniosku o upadłość konsumencką, bo nie był zainteresowany tą procedurą albo jego wniosek upadłościowy nie został uwzględniony z powodu braku przesłanek do stwierdzenia niewypłacalności (zobacz na przykład: M. Pannert, Mieszana zdolność upadłościowa – refleksje po nowelizacji prawa upadłościowego z 24.03.2020 r.). Wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego względem konsumenta i ogłoszenie jego upadłości, niezależnie od jego autora powinien zawierać pewne stałe elementy określone przez artykuł 4912 ustawy prawo upadłościowe.
W praktyce przygotowanie wniosku o upadłość konsumencką może być bardzo trudne dla osoby nie posiadającej odpowiedniego wykształcenia prawniczego oraz praktyki w zakresie postępowań upadłościowych (pomimo faktu, że wzór wniosku został określony w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości). W związku z powyższym, zaleca się, aby wniosek upadłościowy w imieniu konsumenta przygotował i złożył specjalista prawny. Trzeba brać pod uwagę fakt, że wspomniany wniosek będzie na pewno bardzo dokładnie zbadany przez sąd upadłościowy w składzie jednego sędziego zawodowego. Jeżeli sąd przychyli się do złożonego wniosku, to wydane zostanie postanowienie o ogłoszeniu upadłości konsumenta. Wspomniane orzeczenie sądowe wbrew pozorom jest tylko wstępnym elementem procedury upadłościowej, a nie jej ostatecznym etapem.
Warto dodać, że postanowienie o upadłości konsumenckiej oprócz danych identyfikujących dłużnika zawiera między innymi wezwanie dla wierzycieli do zgłoszenia swoich należności syndykowi. We wspomnianym postanowieniu sąd wyznacza również syndyka. Będzie on odgrywał kluczową rolę w kolejnych etapach postępowania upadłościowego. Warto dodać, że dla osoby nieprowadzącej firmy względem której toczy się postępowanie upadłościowe, etapy następujące już po ogłoszeniu upadłości będą najważniejsze z finansowego punktu widzenia. Chodzi o likwidację majątku poprzez sprzedaż oraz przygotowanie i wykonanie planu spłaty wierzycieli jako podstawę do umorzenia części zobowiązań. Czasem do likwidacji majątku oraz ustalenia planu spłaty nie dochodzi, o czym również informujemy poniżej.
Podstawowym celem postępowania upadłościowego jest nie tylko oddłużenie konsumenta, ale również zaspokojenie uzasadnionych roszczeń wierzycieli. Właśnie dlatego syndyk po otrzymaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości przystępuje do wykonania spisu inwentarza i oszacowania wartości majątku wchodzącego w skład masy upadłości oraz do sporządzenia planu likwidacji majątku dłużnika, czyli po prostu jego spieniężenia. Warto przypomnieć, że w skład masy upadłości wchodzi majątek upadłego na dzień ogłoszenia upadłości oraz majątek nabyty przez tego dłużnika w toku postępowania upadłościowego. Do masy upadłości nie zaliczamy między innymi przedmiotów wyłączonych z egzekucji na podstawie art. 829 kodeksu postępowania cywilnego oraz wynagrodzenia za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu.
Warto mieć świadomość, że czasem likwidacja majątku dłużnika będzie po prostu niemożliwa ze względu na brak cennych przedmiotów należących do upadłego. Syndyk przed odstąpieniem od likwidacji majątku samodzielnie i dokładnie sprawdza, czy dłużnik faktycznie nie posiada żadnych przedmiotów nadających się do zaspokojenia wierzycieli. Syndyk sam wybiera również sposób likwidacji majątku wchodzącego w skład masy upadłości. W przypadku nieruchomości, taka likwidacja może być czasochłonna, z czym trzeba się liczyć. Po przeprowadzeniu likwidacji majątku, syndyk musi złożyć sądowi projekt spłaty wierzycieli z uzasadnieniem. Warto pamiętać, że mówimy o wierzycielach, którzy zgłosili się już wcześniej (w terminie przeznaczonym do zgłaszania wierzytelności).
Sąd biorąc pod uwagę sugestię syndyka ustala plan spłaty wierzycieli, po wykonaniu którego możliwe będzie umorzenie pozostałych zobowiązań dłużnika. W ramach planu spłaty następuje również podział funduszy uzyskanych wcześniej dzięki likwidacji majątku upadłego. Wierzyciele mogą też liczyć na częściowe zaspokojenie swoich roszczeń poprzez spłatę długu w okresie, który ustala sąd. Na ogół taki okres wykonywania planu spłaty nie przekracza 3 lat. Możliwe jest jednak wydłużenie planu spłaty nawet do 7 lat w sytuacji, gdy upadły na skutek umyślnego działania lub rażącego niedbalstwa doprowadził do swojej niewypłacalności albo zwiększył jej stopień.
Co ważne, na częściowe umorzenie zobowiązań po wykonaniu planu spłaty nie może liczyć dłużnik, który doprowadził do kłopotów finansowych celowym działaniem albo w okresie minionych dziesięciu lat skorzystał już z częściowego lub całkowitego umorzenia długów w ramach upadłości konsumenckiej. Wyjątek od tej zasady dotyczy sytuacji podyktowanej względami humanitarnymi lub względami słuszności. Wydanie postanowienia o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli kończy postępowanie upadłościowe. Warto wiedzieć, że sąd upadłościowy kończąc postępowanie ma również prawo umorzyć zadłużenie upadłego bez wykonania planu spłaty. Jest to jednak rozwiązanie stosowane wyłącznie wtedy, gdy dłużnik nie może zarobkować ze względu na sytuację osobistą (np. ciężką nieuleczalną chorobę lub skutki wypadku).
