Ze słowem restrukturyzacja najczęściej spotykamy się w kontekście przemysłu. Było ono częściej wykorzystywane w latach 90., kiedy polska gospodarka przechodziła bolesny proces transformacji. Na początku lat 90. powstała nawet specjalna Agencja Rozwoju Przemysłu wspierająca procesy restrukturyzacyjne. Działa ona do tej pory, podobnie zresztą jak Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Działalność tej drugiej instytucji, którą będziemy opisywać w naszym artykule potwierdza, że w Polsce wciąż konieczny do przeprowadzenia jest inny proces, a mianowicie restrukturyzacja rolnictwa. Postanowiliśmy wyjaśnić na czym polega taka forma restrukturyzacji i dlaczego jest ona potrzebna na polskiej wsi. Opisujemy też instytucje zaangażowane w restrukturyzację rolnictwa.
Restrukturyzacja rolnictwa w Polsce to proces, który z całą pewnością powinien uwzględniać lokalne uwarunkowania. Rzut oka na mapy prezentujące różne rolnicze statystyki potwierdza, że w dalszym ciągu widoczne są jeszcze zaszłości z czasów zaborów. Przykładem może być poniższa mapa prezentująca średnią wielkość gospodarstwa rolnego. Widzimy na niej, że tereny byłego zaboru pruskiego nadal cechują się dużo większą przeciętną wielkością gospodarstwa rolnego. W niektórych gminach (zwłaszcza z terenu zachodniej Polski), taka średnia wielkość gospodarstwa przekracza 50 hektarów, a nawet 100 hektarów. W pozostałej części kraju analogiczne wyniki są dużo mniejsze.
Jak widać na mapie, szczególnym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych (często produkujących wyłącznie na własne potrzeby) cechują się leżące w granicach Polski obszary byłego zaboru austriackiego. To rezultat rozdrobnienia działek widocznego już ponad 100 lat temu i braku komasacji gruntów. Na terenie województwa małopolskiego i podkarpackiego nietrudno znaleźć gminy, gdzie średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi mniej niż 5 hektarów. Niektóre takie najmniejsze oraz nieco większe gospodarstwa mają potencjał do produkcji ekologicznej, co powinna uwzględniać restrukturyzacja rolnictwa. Warto wiedzieć, że Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023 – 2027 przewiduje wsparcie dla gospodarstw ekologicznych, które będą prowadzić zrównoważoną produkcję rolną i posiadać plan działalności ekologicznej.
Źródło: GUS
Warto wiedzieć, że restrukturyzacja rolnictwa w Polsce to proces, który leży w kompetencjach wyspecjalizowanej instytucji. Nawet osoby nie mieszkające na wsi mogły się już spotkać ze skrótem ARiMR (Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa). Ta instytucja będąca państwową osobą prawną powstała w 1993 roku. Według przepisów ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, zadaniem opisywanej instytucji jest między innymi:
Ze względu na specyfikę swojej działalności i pełnione funkcje, ARiMR musi ściśle współpracować z ministrem do spraw rozwoju wsi. Ważna rola Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wynika z faktu, że ta instytucja zajmuje się wdrażaniem instrumentów finansowych o dużej wartości. Chodzi zarówno o programy współfinansowane ze środków Unii Europejskiej, jak i te, które finansuje wyłącznie budżet państwa. ARiMR jest jedyną w Polsce akredytowaną agencją płatniczą, która zajmuje się rozdziałem środków unijnych związanych z prowadzeniem wspólnotowej polityki rolnej.
Warto również wspomnieć, że nadzór nad tym jak wygląda restrukturyzacja rolnictwa jest prowadzony przez ARiMR w ramach trzystopniowej struktury. Poza centralą wspomnianej agencji mieszczącą się w Warszawie, działa również 16 oddziałów regionalnych oraz 314 biur powiatowych. Innymi słowy, regionalne biuro ARiMR znajdziemy w każdym powiecie niebędącym miastem na prawach powiatu. Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na pewno nie należy mylić z inną państwową osobą prawną. Mowa o KOWR, czyli Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa. Ten podmiot powstał w 2017 roku przejmując zadania Agencji Nieruchomości Rolnych (ANR) oraz część zadań Agencji Rynku Rolnego (ARR).
KOWR to instytucja znana na przykład osobom, które zamierzają kupić większe działki rolne objęte ograniczeniami w obrocie rynkowym. W takiej sytuacji Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa może zrealizować swoje prawo pierwokupu, które wynika z ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Jednakże zadania KOWR są znacznie szersze. Ta państwowa osoba prawna zarządza bowiem pokaźnym zasobem nieruchomości rolnych Skarbu Państwa (m.in. poprzez sprzedaż i dzierżawę). Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa to kolejna instytucja, która realizuje zadanie, jakim jest restrukturyzacja rolnictwa (m.in. poprzez restrukturyzację oraz prywatyzację mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze).
Mówiąc o państwowych instytucjach, których zadaniem jest restrukturyzacja rolnictwa i szeroko pojęte wsparcie produkcji rolnej, nie można zapominać o Agencji Rynku Rolnego. Ta instytucja już nie istnieje, ale czasem pojawiają się pytania o nią. Warto wiedzieć, że na mocy przekształceń organizacyjnych Agencja Rynku Rolnego została połączona z Agencją Nieruchomości Rolnych i następnie weszła w skład nowego podmiotu czyli Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa. W efekcie tego przekształcenia organizacyjnego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa stała się jedyną agencją płatniczą Unii Europejskiej w Polsce. Wcześniej Agencja Rynku Rolnego też posiadała status agencji płatniczej i realizowała niektóre zadania wynikające z unijnej polityki rolnej.
W ramach podsumowania, warto z pewnością zwrócić uwagę, że określenie “restrukturyzacja rolnictwa” nie zawsze jest używane w skali całej gospodarki. Czasem czytając o tym, jak wygląda restrukturyzacja rolnictwa, dowiemy się więcej o poprawie stanu finansowego i organizacyjnego konkretnego gospodarstwa. Takie ujęcie tematu w skali mikroekonomicznej również wydaje się ciekawe. Restrukturyzacja rolnictwa, rozumiana jako restrukturyzacja gospodarstwa rolnego w dużej mierze przypomina działania restrukturyzacyjne dotyczące firm. Warto wiedzieć, że restrukturyzacja rolnicza została uregulowana przez specjalną ustawę z dnia 9 listopada 2018 r. o restrukturyzacji zadłużenia podmiotów prowadzących gospodarstwa rolne.
Wspomniany akt prawny informuje, że restrukturyzacją mogą zostać objęte długi o charakterze pieniężnym powstałe w związku z prowadzeniem działalności rolniczej w ramach gospodarstwa rolnego (między innymi przez osobę fizyczną). Restrukturyzacja rolnictwa na zasadach przewidzianych przez ustawę z dnia 9 listopada 2018 roku polega na:
Restrukturyzacja rolnictwa w formie pomocy udzielanej przez ARiMR lub KOWR konkretnemu gospodarstwu (zobacz pierwsze dwa powyższe punkty) jest możliwa pod warunkiem wcześniejszego przygotowania planu restrukturyzacji. Taki plan powinien zostać zaakceptowany przez właściwego dyrektora wojewódzkiego ośrodka doradztwa rolniczego.
