W polskich warunkach zamieszkanie po ślubie u rodziców męża lub żony nie należy do rzadkości. Młodzi małżonkowie często wybierają ten wariant do czasu zakupu lokum lub budowy domu. W tak zwanym międzyczasie dość często wydatkowane są pieniądze na dostosowanie domu (często starszego) do potrzeb młodej pary. Niestety, współżycie pomiędzy małżonkami oraz teściami nie zawsze jest harmonijne. W związku z tym mogą pojawić się roszczenia o zwrot nakładów na dom teściów po wyprowadzce z niego. Liczba internetowych pytań o wspomniane roszczenie sugeruje, że jest ono wysuwane dość często. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić, czy małżonkowie (również byli) mogą domagać się zwrotu wydatkowanych wcześniej pieniędzy. Pamiętajmy, że nierzadko chodzi o sumy rzędu kilkudziesięciu tysięcy złotych albo nawet jeszcze większe.
W kodeksie cywilnym oczywiście nie znajdziemy przepisów, które dotyczą wyłącznie takiej sytuacji, jaką jest zwrot nakładów na dom teściów. Trzeba zatem poszukiwać sposobu uzasadnienia swoich roszczeń na przykład w przepisach KC odnośnie umowy użyczenia. Zamieszkanie młodych małżonków u rodziców żony lub męża często spełnia bowiem kryteria stosunku użyczenia. Przypomnijmy, że osoba korzystająca z użyczenia ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy. Chodzi przede wszystkim o opłaty za media. Zwykłymi kosztami nie są natomiast koszty niezależne od użyczenia, czyli na przykład podatki, składki ubezpieczeniowe oraz inne koszty powiązane z własnością (zobacz: Wyrok Sądu Okręgowego Warszawa Praga z 10 listopada 2017 r. – sygn. akt I C 326/16). Wspomniany wyrok informuje, że po stronie korzystającego z użyczenia spoczywają też koszty związane z utrzymaniem lokum w stanie niepogorszonym.
Zamieszkania u rodziców żony lub męża raczej nie można traktować jako wynajmu, gdyż najem cechuje się koniecznością opłacania czynszu. Niewielu młodych małżonków ponosiło taki koszt na rzecz teściów. Natomiast użyczenie nieruchomości mieszkaniowej ma charakter bezczynszowy, ale nie wyklucza konieczności ponoszenia wspomnianych wcześniej zwykłych kosztów utrzymania rzeczy. Rodzime prawo wyróżnia również tak zwane prekarium, ale jest to niesformalizowana sytuacja faktyczna, która ma na ogół związek z krótkookresową gościną. Prekarium nie jest stosunkiem prawnym – w odróżnieniu od najmu oraz użyczenia. Co ważne, użyczenie stwarza podstawę do wysuwania roszczenia o zwrot nakładów na dom teściów.
Jeżeli prawdopodobne jest udowodnienie, że miał miejsce stosunek użyczenia, to swoje roszczenie o zwrot nakładów na dom teściów można oprzeć na artykule 713 kodeksu cywilnego. Ten przepis potwierdza, że biorący rzecz do używania w ramach użyczenia ponosi już wspomniane wcześniej zwykłe koszty utrzymania. Jeżeli poczynione zostały inne wydatki lub nakłady na rzecz, to odpowiednie zastosowanie mają przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Odpowiednie zastosowanie artykułu 753 kodeksu cywilnego oznacza, że osoba biorąca nieruchomość w używanie (użyczenie) nie będzie mogła domagać się od właściciela zwrotu wydatków jeśli dokonała nakładów wbrew wiadomej woli użyczającego.
Zwrot nakładów na dom teściów będzie niemożliwy również, jeżeli nakłady przekraczające zwykłe koszty utrzymania nieruchomości zostały poczynione bez wyraźnej potrzeby lub bez korzyści użyczającego (właściciela). W takiej sytuacji nakłady można zabrać z powrotem, o ile da się to uczynić bez uszkodzenia rzeczy. Jeśli chodzi o sprawy związane z remontem budynku, to zabranie nakładów bez uszkodzenia nieruchomości może mieć bardzo ograniczone możliwości z przyczyn technicznych. Warto też pamiętać, że tak zwane nakłady zbytkowne związane na przykład ze zmianą wyglądu pokoju nieodpowiadającego gustowi małżonków w ogóle nie podlegają zwrotowi (zobacz: P. Nazaruk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, LEX/el. 2023, art. 713). Oczywiście, w każdej sprawie znaczenie ma ocena sytuacji przez sąd i jakość zgromadzonego materiału dowodowego.
Odpowiedź na pytanie jak odzyskać pieniądze za remont domu rodziców może wydawać się bardziej skomplikowana w sytuacji, gdy używanie domu nie da się zakwalifikować jako użyczenie. Z takim problemem możemy mieć do czynienia, jeśli koszty remontu zostały poniesione przed oczekiwanym przeniesieniem własności części podzielonego domu na małżonków. Wówczas ewentualny zwrot nakładów na dom teściów może bazować na przepisach określających stosunki pomiędzy właścicielem rzeczy oraz posiadaczem samoistnym (artykuły 226 – 229 kodeksu cywilnego). Do takiego wniosku prowadzi między innymi Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 stycznia 2016 r. o sygnaturze akt V ACa 429/15. Natomiast zgodnie z artykułem 226 kodeksu cywilnego, samoistny posiadacz w dobrej wierze może domagać się zwrotu poniesionych nakładów koniecznych w zakresie nieskompensowanym przez korzyści uzyskane z rzeczy (ruchomości lub nieruchomości).
Roszczenie samoistnego posiadacza w dobrej wierze może obejmować również zwrot innych nakładów, jeśli zwiększały one wartość rzeczy (np. nieruchomości) w chwili wydania jej właścicielowi. Jednakże nakłady dokonane przez samoistnego posiadacza w dobrej wierze po uzyskaniu przez niego informacji o wytoczonym powództwie (o wydanie nieruchomości) podlegają zwrotowi tylko w zakresie nakładów koniecznych. Kolejne ograniczenie dotyczy roszczeń posiadacza samoistnego w złej wierze. Taka osoba może domagać się jedynie zwrotu tych nakładów koniecznych, które bezpodstawnie wzbogaciłyby właściciela. Warto też wiedzieć, że bezpodstawne wzbogacenie (zobacz artykuł 405 kodeksu cywilnego) jest kolejną możliwą podstawą do roszczeń o zwrot nakładów na dom teściów. Ekspert prawny po zapoznaniu się z okolicznościami sprawy zdecyduje, na jakie przepisy najlepiej będzie się powołać w pozwie. Samodzielne wytaczanie powództwa o zwrot nakładów na dom teściów może być trudne i dlatego nie jest zalecanym rozwiązaniem.
W ramach uzupełnienia ciekawego prawnie tematu, jakim jest zwrot nakładów na dom teściów, przedawnienie roszczeń wydaje się ważnym aspektem. Artykuł 719 kodeksu cywilnego wskazuje, że roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz przedawniają się po roku od dnia zwrotu rzeczy. Czasu na dochodzenie roszczeń jest zatem niewiele. Podobna jest sytuacja, w której roszczenie o zwrot nakładów na dom teściów bazuje na przepisach określających stosunki pomiędzy właścicielem rzeczy oraz posiadaczem samoistnym. Artykuł 229 kodeksu cywilnego informuje, że roszczenia samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz przedawnią się po upływie roku od dnia zwrotu rzeczy.
W dłuższym terminie przedawniają się z kolei roszczenia dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia. Mowa o terminie sześcioletnim określonym przez artykuł 118 kodeksu cywilnego. Termin wynoszący sześć lat jest stosowany w przypadku roszczeń niezwiązanych z działalnością gospodarczą. Roszczenia firmowe o bezpodstawne wzbogacenie przedawniają się natomiast po trzech latach, ale pamiętajmy, że osoby procesujące się o zwrot nakładów na dom teściów zwykle przeprowadzały prace remontowe poza działalnością swojej firmy. Kolejną ważną wiadomością dla osoby dochodzącej zwrotu nakładów na dom teściów jest fakt, że rozwód wcale nie wyklucza możliwości odzyskania zainwestowanych pieniędzy. Ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej oznacza, że roszczenie o zwrot środków będzie objęte współwłasnością byłych małżonków w równych częściach ułamkowych.
