W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych znajdziemy wiele źródeł przychodu, które podlegają opodatkowaniu. Trudno się zatem dziwić, że czasem pojawiają się internetowe pytania o podatek od odszkodowania. To ważna kwestia, gdyż odszkodowania są wypłacane stosunkowo często. Najlepszy przykład stanowią świadczenia przyznawane w ramach samochodowych ubezpieczeń OC dla kierowców. Nasza analiza odpowiada na pytanie, czy podatek od odszkodowania został w ogóle przewidziany przez przepisy. W tym kontekście trzeba dokonać rozróżnienia na sytuację dotyczącą osób prywatnych i przedsiębiorców.
W niektórych przypadkach, fiskus dobrowolnie rezygnuje z opodatkowania pewnych przychodów ze względu na ich szczególne znaczenie dla podatnika. Warto wiedzieć, że taka zasada dotyczy również większości odszkodowań z polis majątkowych i osobowych. Przepisy przewidują jednak pewien ważny wyjątek od ogólnego zwolnienia, co sprawia, że czasem podatek od odszkodowania trzeba będzie jednak zapłacić.
Wedle artykułu 21 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, generalne zwolnienie z opodatkowania nie obejmuje m.in. osób, które otrzymały odszkodowanie za składniki majątku związane z prowadzoną działalnością gospodarczą (np. uszkodzony samochód). Podatek od odszkodowania jest należny również wtedy, gdy takie świadczenie dotyczyło składników majątku wykorzystywanych podczas prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej. Przykładem działu specjalnego produkcji rolnej jest uprawa roślin w szklarniach nieogrzewanych o powierzchni powyżej 25 mkw. Aktualny wykaz wszystkich działów specjalnych produkcji rolnej zawiera rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 listopada 2021 r. w sprawie norm szacunkowych dochodu z działów specjalnych produkcji rolnej (Dz.U. 2021 poz. 2183).
Wspomniany wyjątek od podatkowej reguły wynika między innymi z faktu, że przedsiębiorcy i rolnicy wcześniej mogą zaliczyć poniesione koszty naprawy uszkodzonego samochodu do podatkowych kosztów uzyskania przychodu, o ile jednocześnie posiadali ubezpieczenie autocasco (zobacz artykuł 23 ustęp 1 punkt 48 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Konieczność podatkowego rozliczenia wypłaty od ubezpieczyciela oznacza, że przedsiębiorcy oraz niektórzy rolnicy będą musieli wykazać przychód z tego tytułu i zapłacić podatek od odszkodowania przy kolejnej zaliczce na rzecz fiskusa.
Odpowiedź na pytanie, czy trzeba płacić podatek od odszkodowania wymaga rozróżnienia samego świadczenia od ubezpieczyciela oraz odsetek za zwłokę (odsetek ustawowych za opóźnienie). Wspomniane odsetki są często orzekane przez sądy w wyrokach kończących spór z ubezpieczycielem. Odsetki za opóźnienie należą się od dnia, w którym upłynął ustawowy termin wypłaty świadczenia. W przypadku ubezpieczenia OC dla kierowców, zwykle będzie to termin 30 dni od złożenia zawiadomienia o szkodzie. Jeżeli chodzi o inne ubezpieczenia, termin wypłaty świadczenia określa przede wszystkim artykuł 817 kodeksu cywilnego.
Wiele osób uważa, że skoro podatek od odszkodowania nie jest naliczany w ich przypadku, to fiskus nie powinien również opodatkowywać odsetek uzyskanych dodatkowo od zakładu ubezpieczeń. Okazuje się jednak, że organy podatkowe mają inne zdanie w tej kwestii i bardzo literalnie interpretują przepisy. Już wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 9 stycznia 2007 roku (sygn. akt II FSK 36/06) wskazywał, że odsetki za opóźnienie wypłacone przez ubezpieczyciela nie korzystają ze zwolnienia podatkowego. Później pojawiały się wyroki popierające taką linię orzeczniczą.
Stosunkowo niedawno niekorzystne dla podatników stanowisko zostało powtórzone przez NSA. Mowa o Wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 stycznia 2020 r. posiadającym sygnaturę akt II FSK 433/18. Czytamy w nim, że: „odsetki za opóźnienie w wypłaceniu odszkodowania otrzymanego na podstawie wyroku sądu, nie podlegają zwolnieniu podatkowemu określonemu w art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych”. Stanowisko NSA oznacza, że osoba nieprowadząca działalności gospodarczej powinna w swoim rocznym formularzu PIT wykazać odsetki otrzymane od ubezpieczyciela jako przychody z innych źródeł. Od takich przychodów wcześniej nie jest pobierana zaliczka.
