Status przedsiębiorcy oznacza zastosowanie szczególnych przepisów, które dotyczą między innymi ochrony konsumentów. Przedsiębiorca może mieć dodatkowe obowiązki związane między innymi z informowaniem konsumenta oraz zasadami odstąpienia od umowy przez taką osobę. Warto wiedzieć, że prowadzenie działalności gospodarczej może być istotne również w kontekście przepisów, które regulują przedawnienie roszczeń pieniężnych. Postanowiliśmy zatem wyjaśnić jak działalność gospodarcza wpływa na terminy przedawnienia. Jest to kwestia ważna zarówno z punktu widzenia samego przedsiębiorcy, jak i jego dłużnika. Mówimy o osobach, które zalegają firmie ze spłatą zadłużenia i liczą na przedawnienie swoich zobowiązań.
Przedawnienie roszczeń pieniężnych to temat, który został uregulowany w kodeksie cywilnym. Wspomniana ustawa o randze kodeksu wyznacza ogólny termin przedawnienia roszczeń, który od 9 lipca 2018 roku wynosi 6 lat (na miejsce poprzednich 10 lat). Jednakże dla roszczeń wynikających z działalności gospodarczej przewidziano nieco inne zasady, które będziemy opisywać poniżej. Warto jednak pamiętać o ogólnej regule, zgodnie z którą termin przedawnienia zaczyna się naliczać od dnia, w którym dane roszczenie stało się wymagalne (zobacz artykuł 120 kodeksu cywilnego).
Natomiast zgodnie z artykułem 118 kodeksu cywilnego, w razie braku innych uregulowań “termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata”. Warto pamiętać, że koniec terminu przedawnienia wynoszącego minimum dwa lata będzie przypadał na ostatni dzień roku kalendarzowego. Ta zasada dotyczy również roszczeń związanych z działalnością gospodarczą, które jak już wiemy przedawniają się po trzech latach.
Sprawa na tym etapie pozornie może wydawać się łatwa jeśli chodzi o przedawnienie roszczeń pieniężnych, które mają związek z działalnością gospodarczą. Jednak analizując temat bliżej możemy dostrzec pewne komplikacje. Chodzi między innymi o to, które roszczenia można uważać za związane z działalnością gospodarczą, a które już nie. Warto również pamiętać, że wspomniany przed chwilą trzyletni termin przedawnienia ma charakter ogólny i może być modyfikowany przez przepisy szczególne względem kodeksu cywilnego. Nasza analiza prawna poniżej uwzględnia te nieco bardziej skomplikowane kwestie.
Dokładniejsza analiza tematu, jakim jest przedawnienie roszczeń pieniężnych związanych z działalnością gospodarczą potwierdza, że pewne na pozór oczywiste kwestie musiały być analizowane przez sądy i teoretyków prawa. Jedną z takich kwestii jest odpowiedź na pytanie, czy kwalifikacja roszczenia jako związanego z działalnością gospodarczą wymaga, aby zarówno wierzyciel, jak i dłużnik prowadził firmę. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2008 r. (sygnatura akt: III CSK 302/07) wskazuje, że do zastosowania trzyletniego terminu przedawnienia związanego z działalnością gospodarczą wystarcza prowadzenie firmy przez stronę dochodzącą spłaty długu (wierzyciela). To z pewnością ważna informacja dla wszystkich dłużników, którzy zalegają jakieś pieniądze przedsiębiorcy.
Zdaniem Sądu Najwyższego można przyjąć domniemanie, że wszystkie roszczenia będące następstwem czynności podejmowanych przez przedsiębiorców są związane z prowadzeniem przez nich działalności gospodarczej (zobacz: P. Zakrzewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art. 1-125), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 118). Najczęściej roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przysługują przedsiębiorcy w potocznym rozumieniu tego słowa, ale nie jest to bezwzględna reguła. Przedsiębiorcą w kontekście terminów przedawnienia może być na przykład spółdzielnia mieszkaniowa. Warto tutaj wymienić Uchwałę Sądu Najwyższego (7 sędziów) z dnia 9 marca 2017 r. (sygn. akt: III CZP 69/16). Mówi ona, że roszczenie spółdzielni mieszkaniowej o uzupełnienie przez jej członka wkładu budowlanego jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, powinno przedawniać się z upływem trzech lat.
Doktryna prawna wskazuje również, że przedawnienie roszczeń pieniężnych po trzech latach może nastąpić jako związane z działalnością gospodarczą wtedy, gdy ta działalność nie została ujawniona we właściwej ewidencji (zobacz: N. Rycko [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, cz. 2 (art. 56–125), red. J. Gudowski, Warszawa 2021, art. 118). Przedawnienie roszczeń pieniężnych na zasadach przewidzianych dla działalności gospodarczej powinno dotyczyć również tak zwanej działalności nieewidencjonowanej, którą reguluje artykuł 5 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców. Jeżeli natomiast chodzi o przedawnienie roszczeń banków związanych z kredytami, to trzeba pamiętać, że roszczenia o zapłatę poszczególnych rat przedawniają się oddzielnie – stosownie do wymagalności rat (zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 r. – sygn. akt: III CZP 17/21).
Już wcześniej wspominaliśmy, że przedawnienie roszczeń pieniężnych firmy czasem może następować w terminie innym niż ten trzyletni przewidziany domyślnie przez kodeks cywilny. Przepisy czasem ustalają inne terminy. Przede wszystkim należy tutaj wskazać artykuł 125 kodeksu cywilnego, który mówi, że roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego lub prawomocną ugodą przedawnia się wraz z upływem sześciu lat. Analogiczny termin przedawnienia wynosi trzy lata w przypadku świadczeń okresowych związanych na przykład z płatnością czynszu. Jeżeli zatem roszczenie związane z działalnością gospodarczą zostało potwierdzone przez wyrok sądu lub ugodę, to zastosowanie dla niego znajduje dłuższy sześcioletni termin przedawnienia (zobacz: P. Zakrzewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art. 1-125), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 125).
Czasem szczególny termin przedawnienia może również wynikać ze specyfiki działalności prowadzonej przez firmę. Przykładowo, roszczenia zakładu energetycznego lub dostawcy wody w zakresie związanym ze sprzedażą prądu/wody przedawniają się po upływie dwóch lat (zobacz: artykuł 554 i 555 kodeksu cywilnego). Trzyletni termin przedawnienia ma natomiast zastosowanie do opłat dystrybucyjnych za wodę/prąd. Inny przykład szczególnych regulacji dotyczy roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia (np. roszczeń o zapłatę składki), które przedawniają się po trzech latach. To przedawnienie wynika jednak z innej podstawy prawnej niż wspomniany wcześniej artykuł 118 kodeksu cywilnego. Mowa o artykule 819 kodeksu cywilnego.
W ramach podsumowania, warto zwrócić uwagę, że przedawnienie roszczeń pieniężnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz wszelkich innych roszczeń będzie możliwe tylko pod warunkiem biernego podejścia wierzyciela do tematu egzekucji swoich należności. Pamiętajmy bowiem, że czynność podjęta przed sądem lub organem egzekucyjnym przerywa bieg terminu przedawnienia, o ile jest to czynność przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Wspomniany termin zaczyna znów biec od zera i dodatkowo zostaje jeszcze wstrzymany na czas trwania postępowania sądowego lub egzekucyjnego. Bieg terminu przedawnienia będzie “wyzerowany” również wtedy, gdy dłużnik sam uznał swoje zobowiązanie. W praktyce przedawnienie długu związanego z działalnością firmy nie jest częste, ponieważ przedsiębiorcy w temacie egzekucji długów na ogół radzą sobie lepiej niż konsumenci.
